سطح‌بندی توسعه آموزشی در شهرستان‌های استان خوزستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز

2 دانش آموخته کارشناس ارشد جغرافیا وبرنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز

3 دانشجوی کارشناس ارشد جغرافیا وبرنامه‌ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

تمرکز نامعقول و نا متناسب امکانات در عرصه‌های زیستی، توسعه ی اقتصادی - اجتماعی نابرابر نواحی جغرافیایی را در پی خواهد داشت. موضوعی که بازتاب آن را در چشم انداز جغرافیایی شهرها و رشد ناهمگون آنها نیز می‌توان یافت. فرآیند چنین روندی شبکه شهری را در عملکرد خود نامتعادل ساخته است. برای ایجاد تعادل و به منظور شکل دادن فضاهای مناسب و همگون بحث برنامه‌ریزی منطقه‌ای، شناخت نابرابری های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نواحی مختلف می‌باشد. هدف این تحقیق نیز شناسایی الگوی فعلی توزیع فضایی توسعه آموزشی در شهرستان‌های استان خوزستان می‌باشد. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و از لحاظ روش بررسی توصیفی- تحلیلی می‌باشد. داده‌های تحقیق از سالنامه آماری استان خوزستان در سال1390 گرداوری شده و به وسیله نرم افزارهای SPSS، EXCEL، GIS و همچنین روش‌های تاپسیس، تحلیل خوشه‌ای، ضریب همبستگی پیرسون، آزمون مان ویتنی و سایر روش‌های آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد، که توزیع فضایی توسعه آموزشی در سطح شهرستان‌های استان خوزستان بسیار نابرابر بوده و در تضاد کامل با عدالت فضایی می‌باشد. این نابرابری در دو سطح جغرافیایی و جمعیتی روی داده است. در بعد جغرافیایی اغلب شهرستان‌های توسعه‌یافته از نظر آموزشی در شرق استان واقع شده‌اند. در سطح جمعیتی نیز شهرستان‌هایی به توسعه آموزشی بیشتری رسیده‌اند که از جمعیت کم‌تر و نرخ شهرنشینی پایین‌تری برخوردارند.

کلیدواژه‌ها

اصل مقاله

بر اساس تخمین‌های سازمان ملل60 درصد جمعیت جهان در سال 2030 در شهرها زندگی خواهند کرد.(Ascione, 2009, 238) این روند، حاکی از تبدیل زمین به یک سیاره شهری است و جامعه روستایی به تدریج در حال تبدیل شدن به یک اقلیت کوچک است. از طرف دیگر بیشترین جمعیت شهری دنیا در کشورهای در حال توسعه هستند و در این کشورها، شهرهای بزرگی بوجود آمده اند که باید آنها را ابرشهرهای قرن21 نامید.(زالی، 78:1389)رشد سریع شهرنشینی به خصوص در این کشورها به عنوان یکی از عناصر تعیین کننده تغییرات جهانی در قرن21 که در ابعاد انسانی تأثیر گذار است، همچنان ادامه دارد. (Deng, 2009)بنابر اعلام بانک جهانی تخمین زده می‌شود که بیشتر رشدجمعیت جهان از سال 2000 تا 2030 درمناطق شهری کشورهای در حال توسعه زندگی کنند.(siciliano, 2012) از طرفی مهم‌ترین چالش علمی و اجتماعی در این کشورها، رشد سریع و تمرکز فزاینده آن دریک یاچند نقطه شهری بخصوص در کشورهای جهان سوم بود.(امکچی، 13:1383) بسیاری از کشورهای در حال توسعه دارای تمرکز و تراکم بیش از اندازه جمعیت در چند نقطه معدود شهری هستند، چنین وضعیتی به مشکلات زیادی درمدیریت شهری به ویژه تأمین زیرساخت‌های شهری منجر می‌شود.(دراکاکیس اسمیت، 1377: 106)در این کشورها، کیفیت زندگی مردم دستخوش نابرابری‌های منطقه‌ای عظیمی است که در بسیاری موارد، به سرعت در حال افزایش است.(خاکپور، 134:1385(. از مهم‌ترین وجوه نابرابری، نابرابری فضایی می‌باشد. نابرابری فضایی را می‌توان توزیع نابرابر فرصت‌ها و موانع اجتماعی در فضا دانست نابرابری فضایی که شکل بارز آن نابرابری منطقه‌ای است، در هر جامعه‌ای می‌تواند جنبه‌های مختلف به خود بگیرد.... اشکال قابل رؤیت نابرابری فضایی در کشورهای قابل توسعه عبارت است از نابرابری بین شهر و روستا، نابرابری بین شهرهای بزرگ و کوچک، نابرابری جغرافیایی در درون شهرهای بزرگ، نابرابری بین مناطق محروم و مناطق برخوردار و غیره.(دهقان، 1386:128(از مشخصات بارز توسعه فضایی ایران نیز وجود نابرابری های ناحیه ای است که سبب رشد ناهمگون و نامتعادل میان نواحی خواهد شد.(پورفتحی فرد، عاشری، 96:1389)روند تحولات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در چند دهه اخیر، بخصوص از زمان حکومت پهلوی تاکنون از یک طرف و گوناگونی بستر جغرافیایی از طرف دیگر، به شکل گیری نوعی خاص از نظام فضایی سکونتگاه‌های انسانی منجر شده است. نبود تعادل میان سکونتگاه‌های روستایی و شهری در زمینه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، موجب برهم خوردن نظم فضایی سکونتگاه‌ها از یک سو و رشد شتابان شهر ها، مهاجرتهای نارس از روستا به شهر و محرومیت روز افزون روستا ها از سوی دیگر شده است.(مولایی هشجین، 1382: 48(همچنین استراتژی رشد قطبی، باعث شده که تمرکز تصمیم گیری‌های کلان شهر ها و شهرهای بزرگ، تمامی ابزار مادی، فکری، توسعه، در این گونه شهرها جمع شوند.(اعتماد، 125:1363) تمرکز نامعقول و نا متناسب در عرصه‌های زیستی، توسعه ی اقتصادی - اجتماعی نابرابر نواحی جغرافیایی را در پی خواهد داشت. موضوعی که بازتاب آنرا در چشم انداز جغرافیایی شهرها و رشد ناهمگون آنها نیز می‌توان یافت(فرید، 433:1388). فرآیند چنین روندی شبکه شهری را در عملکرد خود نامتعادل ساخته است. برای ایجاد تعادل و به منظور شکل دادن فضاهای مناسب و همگون بحث برنامه‌ریزی منطقه‌ای، شناخت نابرابری های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نواحی مختلف می‌باشد(مومنی، حاتمی، 1389: 16) در این پژوهش سعی براین است که ابعاد مختلف عدم تعادل فضایی و نابرابری در توزیع فضایی توسعه آموزشی در سطح شهرستان‌های استان خوزستان را مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم و از این طریق با معرفی این نابرابری ها به سیاست گذاران و برنامه ریزان، به تحقق عدالت اجتماعی و برابری فضایی در سطح استان خوزستان کمک کرده باشیم.

مفهوم توسعه

در افکار صاحب نظران توسعه، تعابیر مختلفی از واژه توسعه وجود دارد که از آن جمله می‌توان به افزایش تولید، افزایش بازدهی، ارتقاء سطح کمی و کیفی زندگی، ارتقاء سطح خدمات بهداشتی و درمانی، برطرف کردن مشکلات بی کاری و تورم، تأمین نیازهای اقتصادی- اجتماعی، برخورداری از آموزش و فرهنگ و مشارکت فعال در عرصه‌های مختلف اشاره کرد توسعه درواقع نخستین و مهم‌ترین هدف تمامی دولت‌ها محسوب می‌شود. یکی از عوامل مهم توسعه همانا پیشرفت اقتصادی است، اما تنها این عامل نیست و دلیل این امر آن است که توسعه صرفاً پدیده ای اقتصادی نیست. بنابراین هدف اصلی توسعه باید ایجاد الگوی مطلوب رشد درآمد همگانی باشد که تمام اقشار جامعه را پوشش دهد توسعه علاوه بر بهبود میزان تولید و درآمد، شامل دگرگونی هایی در ساختار سیاسی، نهادی، اجتماعی،، اداری و اصلاح آنها و همچنین وجه نظرهای عمومی مردم نیز هست.(زیاری و همکاران، 1390: 18) کلمه توسعه درلغت به معنی گسترش و بهبود است توسعه اگرچه دارای بعد کمی می‌باشد، و درپاره ای موارد حتی ممکن است مترادف با کلمه رشد تلقی شود، اما در اصل دارای ابعاد کیفی است. درواقع توسعه دارای ابعادچندگانه‌ای است که کلمه رشد فاقد تمامی آن ابعاد است.(قائد رحمتی و دیگران، 1389: 4).

توسعه منطقه‌ای

 توسعه منطقه‌ای را می‌توان روندی دانست فراگیر در جهت افزایش توانایی‌های انسانی- اجتماعی براساس پاسخ‌گویی به نیازهای انسانی- اجتماعی دریک منطقه خاص.(زیاری، 1383: 13)هیرشمن و میردال از جمله کسانی بودند که کاربردهای مکانی فرایند توسعه را شناختند و برای ایجاد پیوند و ارتباط میان مدل‌های رشد و نظریه های توسعة منطقه ای گام های مهمی برداشتند(میسرا و همکاران، 1371: 153) توسعه در سطوح مختلف، خصوصاً منطقه‌ای هم معیاری مناسب در جهت تعیین جایگاه مناطق است و هم نیازمند اعمال ملاحظات خاص در سطح منطقه‌ای و تعیین شرایط سازگاری و انطباق ملی- منطقه‌ای است(حکمت نیا و موسوی، 1383: 102) به عبارت دیگر، منظور از توسعه یک کشور یا منطقه، افزایش تولید، دسترسی عادلانه همگان به تسهیلات زیربنایی و خدماتی، فرصت‌های شغلی مناسب به کارگیری تکنولوژی جدید، و افزایش نرخ سرمایه گذاری و مصرف است(کلانتری، 1381: 27).

توسعه و نابرابری فضایی

مفهوم عدالت و کاربرد آن، پیشینه ی طولانی دارد و فیلسوفان و اندیشمندان از قدیم تا کنون در مورد آن دیدگاه های خود را بازگو کرده اند. افلاطون، فیلسوف بزرگ یونانی، در کتاب " جمهوریت" به طور مفصل از عدالت سخن می گوید. به نظر او عدالت اجتماعی هنگامی برقرار می‌شود که هر کس به کاری دست زند که شایستگی و استعداد آن را دارد. در دوره جدید جان استوارت میل از نخستین کسانی است که این اصطلاح را بکار گرفت. طبق نظر وی عدالت اجتماعی یعنی، جامعه رفتار یک سانی با کسانی که شایستگی یک سانی دارند، داشته باشد(حکمت نیا و دیگران، 1390: 168-167)مفهوم و کارکرد عدالت اجتماعی از اواخر دهه 1960 به بعد، وارد ادبیات جغرافیایی شد و جغرافیای رادیکال و لیبرال را بیش از سایر مکاتب تحت قرار داد. از دهه 1970 رویکرد مارکسیستی به تحلیل موضوعات شهری پرداختند(خاکپور، باوان پوری، 1388: 184)دیوید اسمیت از نخستین جغرافی دانانی بود که نخستین کار نظام یافته را، درباره ی کیفیت زندگی، رفاه و عدالت در جغرافیا سخن گفت. بحث درباره فضا و نابرابری اجتماعی از جانب رابرت پارک صورت گرفته است. وی با توجه به ماهیت نابرابری فضای شهری، به نقش ویژه ی سلطه در ایجاد این فضای نابرابر نیز اشاره می‌کند. اما مهم‌ترین کارها در زمینه عدالت اجتماعی در جغرافیا بوسیله بوسیله دو جغرافی دان معروف یعنی دیوید هاروی و رونالد جانستون انجام شد. دیوید هاروی به کارگیری عدالت اجتماعی را در تحلیل های جغرافیایی، انقلاب در اندیشه های جغرافیایی می‌داند. هاروی در کتاب عدالت، طبیعت و جغرافیای افتراق، عوامل نژادی، فضاهای زندگی، درآمد و... را برای تحلیل فضایی به کار می‌گیرد.(حکمت نیا و دیگران، 1390: 168-167) وی مفهوم عدالت اجتماعی را در کمک به خیر و صلاح همگانی، توزیع درآمد در مکان ها، تخصیص عادلانه منابع و رفع نیازهای اساسی مردم به کار می‌گیرد.(خاکپور، باوان پوری، 1388: 184)به نظر جانستون، هدف اساسی برنامه‌ریزی اجتماعی، تقویت پایداری اجتماعی دسته‌های مختلف جامعه شهری است. به نظر او در مسایل اجتماعی، پایداری اهمیت زیادی دارد و در پایداری نیز شاخص‌های نیازهای ضروری و کیفیت زندگی مطرح می‌شوند.(حکمت نیا و دیگران، 1390: 168-167).

توزیع فضایی متعادل خدمات از مهم‌ترین نشانه‌های عدالت اجتماعی به شمار می رود. مسأله مهم در توزیع عادلانه امکانات به عنوان راهبرد عدالت اجتماعی، چگونگی توزیع خدمات و توانایی‌ها بین نواحی شهری است.(حکمت نیا و دیگران، 1390: 166) اساس نظریه‌های عدالت اجتماعی بر این است، که نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی جامعه، بر سازمان فضایی آن تأثیر دارد و نیز هر گونه تغییر در سازمان فضایی و روابط اقتصادی- اجتماعی و توزیع درآمد در جامعه اثر مستقیم دارد.(حبیبی و دیگران، 1390: 104)از دیدگاه عدالت فضایی، عدالت در برگیرنده مفاهیمی چون توزیع متناسب عملکردها و خدمات، دسترسی مناسب به مراکز خدماتی و فعالیتی، بدون تبعیض و تفاوت بین ساکنان یک شهر یا منطقه شهری می‌باشد.(خاکپور، باوان پوری، 1388: 184) در کتاب تئوری شکل شهر کوین لینچ، تأمین عدالت و برابری، در ردیف ارزش‌های آرمانی آمده است که کسب آنها تا کنون به ندرت اتفاق افتاده است.(حکمت نیا و دیگران، 1390: 166) در دهه‌های اخیر نیز با مطرح شدن نظریه توسعه پایدار، مفهوم عدالت اجتماعی و به تبع آن عدالت فضایی شدیدا مورد توجه قرار گرفت. به گونه‌ای که بر اساس نظر مای و دیگران(1996) آینده نگری، عدالت اجتماعی، مشارکت عمومی و محیط، اصول بنیادی توسعه پایدار به شمار می‌آیند.( Laurini, 2002, 17) هدف اصلی نظریه توسعه پایدار بر مفاهیمی چون ارتقاء کیفیت زندگی یعنی دخالت دادن و تأمین رفاه و عدالت اجتماعی و به تبع آن عدالت فضایی متمرکز است. در هر صورت عدالت اجتماعی به عنوان یکی از اصول چهارگانه توسعه پایدار در تمام جهان مورد توافق قرا ر گرفته، هر چند تعاریف عدالت اجتماعی متفاوت است، اما آنچه که در تمام تعاریف پذیرفته شده، این است که عدالت اجتماعی به دنبال کاهش نابرابر ی ها بوده و با از بین بردن شکاف‌های عمیق بین امتیازات مثبت و منفی می‌تواند نتایج زیان آوری ر ا که محرومیت و فقر بر محیط زیست و توسعه پایدار وارد می آورد از بین ببرد.(خاکپور، باوان پوری، 1388: 188)به علاوه مفهوم برابری به عنوان یکی از بنیادهای توسعه پایدار که عدالت بین نسلی را با عدالت درون نسلی تلفیق می‌کند، پیش شرطی برای اتخاذ هرگونه استراتژی در ارتباط با توسعه پایدار می‌باشد.(UNDP, 1994, 28) واقعیت این است که بدون عدالت اجتماعی در بین نسل حاضر عدالت بین نسلی امکانپذیر نیست(Soubbotina, 2000, 9)

روش تحقیق

پژوهش حاضر از نظر نوع توصیفی-تحلیلی و از لحاظ هدف، کاربردی می‌باشد. ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه ای است که اطلاعات و داده‌های آن از منابع آماری استان در سال 1390 جمع آوری شده است. روشی که برای این تحقیق استفاده شده، روش TOPSIS است برای تحلیل بیشتر از شاخص‌های کجی و کشیدگی، آزمون مان ویتنی، میانگین و ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده، برای سطح‌بندی توسعه آموزشی در استان نیز از روش تحلیل خوشه‌ای استفاده شده است.

روش TOPSIS

این مدل توسط هوا نگ ویون در سال 1981 پیشنهاد شده است. در این روش M گزیده به وسیله N شاخص ارزیابی می‌شود(مومنی و همکاران، 138:1390). منطق اصولی این مدل، راه حل ایده ال(مثبت) و راه حل ایده آل منفی را تعریف می‌کند. در این مدل گزینه­های بهینه که بیشترین تشابه را با ایده آل داشته باشند، رتبه بالاتری را کسب می‌کنند.(Chang, 2003, 107-115) در این روش علاوه بر در نظر گرفتن فاصله یک گزینه Ai از نقطه ایده آل، فاصله آن از نقطه ایده آل منفی هم در نظر گرفته می‌شود. فرض بر آن است که مطلوبیت هر شاخص، به طور یکنواخت افزایشی یا کاهشی می‌باشد. به طور کلی این تکنیک بر این مفهوم بنا شده است که گزینه انتخابی باید کم‌ترین فاصله را با ایده آل مثبت(A+) و بیشترین فاصله را ایده آل منفی(A-) داشته باشد. حل مسئله با این روش، مستلزم گام‌های زیر می‌باشد:

1-   کمی کردن و بی مقیاس سازی ماتریس مورد نظر با کمک نرم اقلیدسی. ماتریس به دست آمده ماتریس N نامیده می‌شود.

 

2-  به دست آوردن ماتریس بی مقیاس موزون. ماتریس بی مقیاس شده موزون از حاصل ضرب، ماتریس بی مقیاس سازی شده(N)در ماتریس قطری وزن‌ها(W)به دست می‌آید.

 

3-   تعیین راه حل ایده آل مثبت و راه حل ایده آل منفی

بردار بهترین مقادیر هر شاخص ماتریس

بردار بدترین مقادیر شاخص هر ماتریس

4-   به دست آوردن میزان فاصله‌ای هر گزینه تا ایده آل مثبت و منفی

فاصله اقلیدسی هر گزینه تا ایده آل مثبت

فاصله اقلیدسی هر گزینه تا ایده آل منفی

 

5-   تعین نزدیکی نسبی(CL*)یک گزینه به راه حل ایده آل

 

رتبه‌بندی گزینه‌ها: هر گزینه‌ای که CLI* آن بزرگ‌تر باشد، بهتر و بالاترین رتبه را نسبت به سایر گزینه‌ها به خود اختصاص داده است.

تحلیل خوشه‌ای

تحلیل خوشه‌ای یک عنوان کلی برای یک سری از روش‌های ریاضی است که برای پیدا کردن شباهت بین داده‌ها در یک مجموعه بکار می رود. هدف بسیاری از فعالیت‌های تحقیقاتی پی بردن به این است که کدامیک از داده‌های موجود در یک مجموعه مشابه و یا متفاوت هستند. می‌توان گفت تحلیل خوشه‌ای اصولی ترین روش برای برآورد شباهت بین افراد در یک مجموعه است. در تحلیل خوشه‌ای معمولاً p صفت بر روی n داده‌اندازه گیری می‌شود و بعد یک ماتریس n*p از داده‌های خام تشکیل می‌شود. سپس ماتریس داده‌های خام به ماتریس شباهت‌ها یا فاصله ها تبدیل شده و با استفاده از یکی از تکنیکهای طبقه بندی، داده‌ها رابر اساس شباهت بین آنها گروه بندی می کنند. هدف از تشکیل خوشه‌ها آن است که در هر دسته موادی را قرار دهیم که دارای تنوع کمتری نسبت به تنوع موجود بین دسته‌ها باشند. چون قبل از انجام دسته بندی هیچ ایده‌ای درباره تعداد دسته‌ها نداریم انجام تحلیل خوشه‌ای برای شناسایی دسته‌ها عملی به نظر می‌رسد. دراین صورت مثلاً k مؤلفه متعلق به t1 با k مؤلفه متعلق به t2 تک تک بایکدیگر مقایسه می‌شوند تا درجه همانندی آنها با یکدیگر آشکار شود، سپس تمامی t ها برحسب درجه همانندی با یکدیگر خوشه می‌شوند.

شاخص کجی و کشیدگی

 برای سنجش وزن توسعه آموزشی شهرستان‌ها از شاخص‌های کجی و کشیدگی استفاده نموده‌ایم. کجی به درجه ای اطلاق می‌شود که یک توزیع از توزیع متقارن فاصله دارد. به‌طور مثال اگر میانگین تعدادی آزمودنی را در یک آزمون محاسبه کنیم- در صورتی که تعداد آزمودنی‌های بالاتر و پایین‌تر از میانگین برابر باشند- به این توزیع متقارن یا نرمال گفته می‌شود.(بشلیده، 1390: 88). در توزیع نمره‌ها اگر تجمع تعدادی از نمره ها و امتیازات در یک آزمودنی آزمودنی صورت پذیرد گفته می‌شود که آن توزیع دارای کشیدگی یا برآمدگی است.(همان منبع: 90) لازم به ذکر است که درجه کجی نرمال صفر می‌باشد و هر چقدر درجه کجی داده‌ها بیشتر یا کم‌تر از صفر باشد توزیع داده‌ها نامتقارن‌تر می‌شود. شاخص کشیدگی نیز هرچقدر بیشتر باشد نشان دهنده تمرکز و تجمع امتیازات می‌باشد. مقدار کشیدگی صفر نشان دهنده توزیع متعادل امتیارات و بیشتر از صفر یا کم‌تر از از صفر بیانگر تجمع و تمرکز امتیازات می‌باشد.

آزمون مان-ویتنی

آزمون مان-ویتنی جزء آزمون‌های غیر پارامتری است و برای سنجش تفاوت میان نمونه‌ها به کار می‌رود. در این آزمون رتبه‌بندی روی می‌دهد و محاسبات بر روی رتبه‌ داده‌ها انجام می‌گیرد. آزمون مان-ویتنی معادل غیر پارامتری آزمون تی مستقل است و برای مقایسه داده‌هایی که از طرح‌های گروه‌های مستقل به دست می‌آیند مورد استفاده قرار می‌گیرد. آزمون‌های غیرپارامتری تحت شرایط زیر باید به معادل‌های آزمون تی ترجیح داده شوند:

هنگامی که داده‌ها فقط به صورت مقیاس اندازه‌گیری ترتیبی هستند.

هنگامی که داده‌ها فاصله‌ای یا نسبی، اما دارای توزیع غیر طبیعی هستند.(مثلا دارای کجی شدید هستند).

هنگامی که داده‌ها فاصله‌ای یا نسبی هستند، اما واریانس‌های دو نمونه در آزمون واریانس برابر نیستند(بریس و دیگران، 1382: 187).

ضریب همبستگی پیرسون

یکی از ابزارهای مناسب جهت تحلیل میان متغییرها، ضریب همبستگی پیرسون می‌باشد. این ضریب به منظور بررسی رابطه میان دو متغییر فاصله‌ای و یا اسمی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مقدار آن همواره بین 1+ و 1- در نوسان است. چنانچه مقدار به دست آمده مثبت باشد به معنای این است که تغییرات در هر دو متغییر به طور هم جهت اتفاق می‌افتد. به بیان دیگر با هر گونه افزایش در مقدار یک متغییر، مقدار متغییر دیگر نیز افزایش می‌یابد و برعکس. اما چنانچه مقدار همبستگی منفی باشد، بیانگر این نکته است که دو متغییر در جهت عکس همدیگر حرکت می‌کنند. یعنی با افزایش مقدار یک متغییر، مقادیر متغییر دیگر کاهش می‌یابد و برعکس. اگر مقدار به دست آمده برای ضریب همبستگی صفر باشد به معنای این است که هیچ‌گونه رابطه­ای بین دو متغییر وجود ندارد.

منطقه مورد مطالعه

استان خوزستان با مساحت 64054 کیلومتر مربع در جنوب غربی ایران قرار دارد. این استان پنجمین استان پرجمعیت ایران است. خوزستان از شمال به استان لرستان، از شمال شرقی و شرق به‌استان‌های اصفهان و چهارمحال و بختیاری، از شمال غربی به‌استان ایلام، از شرق و جنوب شرقی به استان کهگیلویه و بویراحمد، از جنوب به استان بوشهر وخلیج فارس، و از غرب به کشور عراق محدود می‌شود. در سال 1390، جمعیت استان 4531720 نفر بوده است که از این تعداد 02/71 % در نقاط شهری و 71/28 %در نقاط روستایی سکونت داشته و بقیه غیر ساکن بوده‌اند. از رقم کل جمعیت خوزستان(4531720 نفر)، شهرستان اهواز با اختصاص رقم جمعیتی 1395184 نفر حدود یک سوم جمعیت استان را به خود اختصاص داده است که حاصل نقش سیاسی، اداری و اعمال سیاست تمرکز در سیستم برنامه‌ریزی است. از طرف دیگر فاصله جمعیتی شهرستان اهواز با بقیه شهرستان‌های استان مشهود است. اما بجز موقعیت استثنایی شهرستان اهواز، در بقیه شهرستان‌های استان، شهرستان دزفول با 423552 نفر بالاترین و شهرستان لالی 37381 نفر پایین‌ترین رقم جمعیت را به خود اختصاص می‌دهند. جدول شماره(1) توزیع جمعیت را به تفکیک شهرستان‌های استان خوزستان در سال 90 نشان می‌دهد.(مرکز آمار ایران: 1390)

جدول(1)توزیع جمعیت در استان خوزستان به تفکیک شهرستان سال 1390

شهرستان

جمعیت

نرخ شهرنشینی

کل استان

4531720

71%

آبادان

271484

84/0

امیدیه

90420

69/0

اندیکا

50797

04/0

اندیمشک

167126

77/0

اهواز

1395184

81/0

ایذه

203621

60/0

باغملک

107450

40/0

باوی

89160

61/0

بندرماهشهر

278037

92/0

بهبهان

179703

70/0

خرمشهر

163701

80/0

دزفول

423552

70/0

دشت آزادگان

99831

52/0

رامشیر

48943

51/0

رامهرمز

105418

66/0

شادگان

153355

38/0

شوش

202762

43/0

شوشتر

191414

63/0

گتوند

64951

67/0

لالی

37381

47/0

مسجدسلیمان

113257

91/0

هفتکل

22391

66/0

هندیجان

37440

75/0

هویزه

34312

58/0

منبع(مرکز آمار ایران، 1390)

یافته‌ها 

در این تحقیق از 17 شاخص استفاده شده است که در جدول شماره(2) قابل مشاهده می‌باشند.

جدول(2) شاخص‌های استفاده شده برای بررسی توزیع فضایی توسعه آموزشی

در شهرستان‌های استان خوزستان

نسبت مدرسه ابتدایی به دانش‌آموزان ابتدایی

به ازای 1000 نفر

نسبت معلم به دانش آموز ابتدایی

به ازای 100 نفر

نسبت کلاس به دانش آموز راهنمایی

به ازای 100 نفر

نسبت دانش‌آموزان به جمعیت 6 سال به بالا

نسبت تعداد معلم به دانش آموز متوسطه

به ازای 100 نفر

نرخ باسوادی

نسبت تعداد مدارس متوسطه دانش آموز متوسطه به ازای 1000 نفر

نرخ باسوادی زنان

نسبت کارکنان آموزشی، دفتری، اداری به دانش آموز

راهنمایی در100 نفر

نسبت کلاس به دانش آموز ابتدایی در 100 نفر

نسبت کارکنان آموزشی، دفتری، اداری به دانش آموز

ابتدایی در 100 نفر

نسبت معلم به دانش آموز راهنمایی در 100 نفر

نسبت کارکنان آموزشی، دفتری، اداری به دانش آموز

متوسطه در100 نفر

نسبت دانش آموز به جمعیت بالای 10 سال

نسبت مدرسه راهنمایی به دانش‌آموزان راهنمایی

در 1000 نفر

نسبت دانش آموز دختر به پسر شهرستان

نسبت تعداد کلاس به دانش آموز متوسطه

در 100 نفر

 

منبع:مطالعات نگارندگان

در ابتدا معرفه‌های آموزشی مورد نظر را به نسبت‌های منطقی تبدیل می‌کنیم.



جدول(3)، نسبت های معرفه‌های آموزشی وارد شده

 

نسبت معلم به دانش آموز ابتدایی در 100 نفر

نسبت کلاس به دانش آموز ابتدایی در 100 نفر

نسبت مدرسه ابتدایی به دانش آموز ابتدایی در 1000 نفر

نسبت معلم به دانش آموز راهنمایی در 100 نفر

نسبت کلاس به دانش آموز راهنمایی به ازای 100 نفر

نسبت مدرسه راهنمایی به دانش‌آموزان راهنمایی

در 1000 نفر

نسبت معلم به دانش آموز متوسطه به ازای 100 نفر

نسبت کلاس به دانش آموز متوسطه در 100 نفر

نسبت مدارس متوسطه دانش‌آموزان متوسطه

به ازای 1000 نفر

نسبت کارکنان آموزشی، دفتری و اداری به دانش آموز

ابتدایی در 100 نفر

نسبت کارکنان آموزشی، دفتری و اداری به دانش آموز

راهنمایی در 100 نفر

نسبت کارکنان آموزشی، دفتری و اداری به دانش آموز

متوسطه  در 100 نفر

نسبت دانش‌آموزان به جمعیت 6 سال به بالا

نسبت دانش آموز به جمعیت بالای 10 سال

نرخ باسوادی

نسبت دانش آموز دختر به پسر شهرستان

نرخ باسوادی زنان

آبادان

3. 439

4. 037

5. 773

4. 302

3. 876

6. 281

3. 831

3. 897

5. 849

4. 768

6. 172

5. 974

0. 234

0. 251

87. 07

0. 902

84. 09

امیدیه

5. 171

5. 305

11. 34

6. 437

4. 683

10. 47

4. 274

5. 057

10. 96

7. 391

9. 260

7. 860

0. 252

0. 271

86. 75

0. 852

82. 51

اندیکا

6. 049

6. 409

25. 92

7. 168

5. 24

15. 06

4. 197

5. 018

10. 94

7. 274

8. 915

6. 751

0. 151

0. 167

67. 71

0. 939

61. 57

اندیمشک

5. 541

5. 123

11. 65

7. 109

4. 825

9. 378

6. 414

6. 366

10. 9

7. 124

10. 24

10. 62

0. 188

0. 2

86.

0. 904

82. 65

اهواز

2. 995

3. 898

5. 716

3. 82

3. 756

5. 565

4. 428

6. 169

10. 31

4. 248

5. 519

6. 967

0. 228

0. 246

86. 22

0. 876

82. 18

ایذه

4. 803

4. 855

13. 6

5. 762

4. 545

10

4. 603

5. 301

11. 03

6. 278

7. 927

7. 655

0. 253

0. 276

78. 35

0. 981

74. 10

باغملک

5. 904

5. 762

15. 04

6. 094

4. 712

11. 62

4. 021

4. 848

9. 72

7. 616

7. 979

7. 095

0. 271

0. 299

76. 69

0. 935

70. 96

باوی

4. 69

4. 281

10. 7

5. 099

3. 983

7. 441

4. 586

4. 24

8. 066

6. 133

7. 66

6. 752

0. 237

0. 261

77. 99

0. 888

71. 90

بندرماهشهر

3. 422

4. 046

5. 509

4. 055

3. 85

5. 108

5. 027

5. 227

9. 06

4. 769

5. 768

7. 335

0. 219

0. 261

88. 34

0. 964

84. 87

بهبهان

6. 648

5. 731

14. 73

7. 999

5. 041

10. 48

6. 903

5. 33

10. 19

8. 618

10. 56

11. 24

0. 184

0. 196

86. 86

0. 959

83. 47

خرمشهر

3. 166

4. 183

6. 548

4. 795

3. 718

5. 884

3. 763

3. 858

6. 746

4. 615

6. 673

5. 882

0. 228

0. 247

85. 11

0. 846

81. 51

دزفول

4. 631

4. 394

7. 907

4. 894

4. 025

7. 376

5. 256

5. 182

8. 646

6. 067

7. 065

8. 359

0. 2

0. 214

85. 18

0. 923

82. 72

دشت آزادگان

3. 609

4. 617

9. 234

3. 74

4. 026

7. 413

2. 746

3. 647

7. 073

4. 673

10. 17

4. 493

0. 279

0. 305

75. 64

0. 751

66. 75

رامشیر

5. 565

5. 607

20. 07

6. 855

4. 918

13. 94

5. 392

4. 313

9. 297

6. 848

9. 178

8. 925

0. 239

0. 26

80. 14

0. 862

74. 22

رامهرمز

4. 844

5. 685

15. 26

5. 499

4. 373

8. 529

5. 315

4. 7

8. 932

6. 205

8. 094

8. 917

0. 238

0. 258

82. 78

0. 906

78. 24

شادگان

3. 649

4. 945

10. 9

4. 391

3. 935

7. 593

3. 459

4. 115

7. 845

6. 079

6. 352

5. 581

0. 249

0. 274

72. 30

0. 840

64. 86

شوش

5. 172

5. 536

12. 62

5. 870

4. 784

10. 65

4. 965

4. 504

10. 16

6. 804

8. 182

8. 214

0. 226

0. 244

76. 63

0. 857

70. 17

شوشتر

4. 275

5. 142

11. 01

4. 762

4. 188

7. 228

4. 718

4. 581

6. 558

5. 715

6. 622

7. 278

0. 227

0. 246

82. 97

0. 856

78. 84

گتوند

5. 505

5. 302

9. 791

6. 659

4. 678

9. 562

5. 930

4. 993

11. 23

7. 223

9. 972

9. 519

0. 209

0. 226

80. 85

0. 938

76. 65

لالی

5. 275

5. 588

12. 89

6. 813

5. 477

15. 36

4. 092

4. 527

9. 142

6. 447

9. 485

6. 791

0. 209

0. 230

75. 67

0. 856

69. 96

مسجدسلیمان

5. 005

5. 491

10. 23

4. 919

4. 326

8. 199

3. 699

4. 404

9. 402

6. 463

6. 943

6. 495

0. 242

0. 260

82. 66

0. 986

79. 61

هفتکل

6. 023

5. 543

21. 85

5. 494

4. 295

9. 99

5. 798

4. 638

10. 7

7. 462

7. 192

9. 366

0. 020

0. 022

82. 08

0. 908

77. 76

هندیجان

5. 412

5. 349

12. 75

5. 638

4. 255

7. 978

5. 424

4. 701

11. 45

6. 842

8. 085

9. 162

0. 214

0. 231

82. 98

1. 027

78. 22

هویزه

4. 582

4. 934

15. 1

4. 742

4. 093

8. 487

3. 517

4. 362

10. 78

5. 817

6. 889

5. 863

0. 282

0. 313

70. 29

0. 808

60. 19

منبع: مطالعات نگارنده

در مرحله بعد ماتریس امتیاز داده شده، با توجه به فرمول زیر بی مقیاس می‌شود. هدف از این کار به نحوی نرمالیزه کردن نسبت‌های وارد شده می‌باشد

 

 

 

 

 

 

 


 

جدول(4)، ماتریس بی مقیاس شده داده‌های معرفه‌های آموزشی

 

نسبت معلم به دانش آموز ابتدایی به ازای 100 نفر

نسبت کلاس به دانش آموز ابتدایی در 100 نفر

نسبت مدرسه ابتدایی به دانش‌آموزان ابتدایی به ازای 1000 نفر

نسبت معلم به دانش آموز راهنمایی در 100 نفر

نسبت کلاس به دانش آموز راهنمایی به ازای 100 نفر

نسبت مدرسه راهنمایی به دانش‌آموزان راهنمایی در 1000 نفر

نسبت تعداد معلم به دانش آموز متوسطه به ازای 100 نفر

نسبت تعداد کلاس به دانش آموز متوسطه در 100 نفر

نسبت تعداد مدارس متوسطه دانش‌آموزان متوسطه

به ازای 1000 نفر

نسبت کارکنان آموزشی، دفتری و اداری به دانش آموز ابتدایی

به ازای هر 100 نفر

نسبت کارکنان آموزشی، دفتری و اداری به دانش‌آموزان راهنمایی

به ازای هر 100 نفر

نسبت کارکنان آموزشی، دفتری و اداری به دانش‌آموزان

 متوسطه' به ازای هر 100 نفر

نسبت دانش‌آموزان به جمعیت 6 سال به بالا

نسبت دانش آموز به جمعیت بالای 10 سال

نرخ باسوادی

نسبت دانش آموز دختر به پسر شهرستان

نرخ باسوادی زنان

آبادان

0. 0298

0. 0331

0. 0194

0. 0323

0. 0367

0. 0285

0. 0341

0. 0341

0. 0259

0. 0314

0. 0323

0. 0326

0. 0443

0. 043

0. 0449

0. 04182

0. 0462

امیدیه

0. 0448

0. 0435

0. 0382

0. 0484

0. 0443

0. 0477

0. 03804

0. 04437

0. 048

0. 048

0. 0485

0. 042

0. 0478

0. 047

0. 0447

0. 0395

0. 0453

اندیکا

0. 0524

0. 0526

0. 0875

0. 0539

0. 0496

0. 0685

0. 0373

0. 0440

0. 0486

0. 048

0. 0466

0. 0368

0. 0286

0. 0290

0. 0349

0. 0435

0. 0338

اندیمشک

0. 0480

0. 0420

0. 0393

0. 0534

0. 0456

0. 0426

0. 0570

0. 0558

0. 0484

0. 0470

0. 0536

0. 0580

0. 0355

0. 0347

0. 0443

0. 0419

0. 0454

اهواز

0. 0259

0. 0320

0. 0192

0. 0287

0. 0355

0. 0253

0. 0394

0. 0541

0. 0458

0. 0280

0. 0289

0. 0380

0. 0431

0. 0426

0. 0445

0. 0406

0. 0452

ایذه

0. 0416

0. 0398

0. 0459

0. 0433

0. 0430

0. 0455

0. 0409

0. 0465

0. 0490

0. 0414

0. 0415

0. 0418

0. 0479

0. 0478

0. 0404

0. 0455

0. 0407

باغملک

0. 0511

0. 0473

0. 0507

0. 0458

0. 0446

0. 0529

0. 0357

0. 0425

0. 0431

0. 0502

0. 0417

0. 0387

0. 0513

0. 0519

0. 0395

0. 0433

0. 0390

باوی

0. 0406

0. 0351

0. 036

0. 0383

0. 0377

0. 0338

0. 0408

0. 0372

0. 0358

0. 0404

0. 0401

0. 0368

0. 0448

0. 0453

0. 0402

0. 0411

0. 0395

بندرماهشهر

0. 0296

0. 0332

0. 0186

0. 0305

0. 0364

0. 0232

0. 0447

0. 0458

0. 0402

0. 0314

0. 0302

0. 0400

0. 0415

0. 0454

0. 0456

0. 0446

0. 0466

بهبهان

0. 0576

0. 0470

0. 0497

0. 0601

0. 0477

0. 0477

0. 0614

0. 0467

0. 0453

0. 056

0. 0553

0. 0614

0. 0348

0. 03400

0. 0448

0. 0444

0. 0459

خرمشهر

0. 0274

0. 0343

0. 0221

0. 0360

0. 0352

0. 0267

0. 0334

0. 0338

0. 0299

0. 0304

0. 0349

0. 0321

0. 0431

0. 0429

0. 0439

0. 0392

0. 0448

دزفول

0. 0401

0. 0360

0. 0266

0. 0368

0. 0381

0. 0335

0. 0467

0. 0454

0. 0384

0. 0400

0. 0370

0. 0456

0. 0378

0. 0371

0. 0439

0. 0428

0. 0455

دشت آزادگان

0. 0312

0. 0379

0. 0311

0. 0281

0. 03812

0. 0337

0. 0244

0. 0319

0. 0314

0. 0308

0. 0533

0. 0245

0. 0528

0. 05300

0. 0390

0. 0348

0. 0367

رامشیر

0. 0482

0. 0460

0. 0677

0. 0515

0. 0465

0. 0634

0. 0479

0. 0378

0. 0413

0. 0452

0. 0480

0. 0487

0. 0452

0. 0451

0. 0413

0. 0399

0. 0408

رامهرمز

0. 0419

0. 0466

0. 0515

0. 0413

0. 0414

0. 0388

0. 0473

0. 0412

0. 0396

0. 0409

0. 0423

0. 0487

0. 0451

0. 0447

0. 0427

0. 0420

0. 0430

شادگان

0. 0316

0. 0406

0. 03679

0. 0330

0. 0372

0. 0345

0. 0307

0. 0361

0. 0348

0. 0401

0. 0332

0. 0304

0. 0471

0. 0476

0. 0373

0. 0389

0. 0356

شوش

0. 0448

0. 0454

0. 0426

0. 0441

0. 0453

0. 0485

0. 0441

0. 0395

0. 0451

0. 0449

0. 0428

0. 044

0. 0427

0. 0424

0. 0395

0. 0397

0. 0385

شوشتر

0. 0370

0. 0422

0. 0371

0. 035

0. 0396

0. 0329

0. 0419

0. 0401

0. 0294

0. 0377

0. 0346

0. 0397

0. 0430

0. 0426

0. 0428

0. 0396

0. 0433

گتوند

0. 0477

0. 0435

0. 0330

0. 0501

0. 0443

0. 0435

0. 0527

0. 0438

0. 0499

0. 0476

0. 0522

0. 0519

0. 0396

0. 0392

0. 0417

0. 043

0. 0421

لالی

0. 0457

0. 0458

0. 0435

0. 0512

0. 0518

0. 0699

0. 0364

0. 0397

0. 0406

0. 0425

0. 0496

0. 0370

0. 0395

0. 0399

0. 0390

0. 0397

0. 0384

مسجدسلیمان

0. 0433

0. 0450

0. 0345

0. 0370

0. 0409

0. 0373

0. 0329

0. 0386

0. 0417

0. 0426

0. 0363

0. 0354

0. 0458

0. 0451

0. 0426

0. 0457

0. 0437

هفتکل

0. 0522

0. 0455

0. 0737

0. 0413

0. 0406

0. 0454

0. 0516

0. 0406

0. 0475

0. 0492

0. 0376

0. 0511

0. 0038

0. 0038

0. 0423

0. 0421

0. 0427

هندیجان

0. 0469

0. 0439

0. 0430

0. 0424

0. 0402

0. 0363

0. 0482

0. 0412

0. 0508

0. 0451

0. 0423

0. 0500

0. 0405

0. 0401

0. 0428

0. 0476

0. 0430

هویزه

0. 0397

0. 04052

0. 0509

0. 0356

0. 0387

0. 0386

0. 0313

0. 0382

0. 0479

0. 0383

0. 0360

0. 0320

0. 0533

0. 0542

0. 0362

0. 0374

0. 0331

منبع: مطالعات نگارنده

در مرحله بعدی ماتریس تصمیم تهیه می‌شود. در واقع ماتریس تصمیم، پارامتری است و لازم است کمی‌شود. در مرحله بعدی ماتریس بی مقیاس شده را در W که ماتریس قطری داده‌ها می‌باشد ضرب می‌کنیم تا ماتریس بی مقیاس شده موزون به دست بیاید.

با توجه به این‌که ماتریسWn*1 قابل ضرب در ماتریس تصمیم نرمالایزه شده(n*n) نیست، قبل از ضرب باید ماتریس وزن را به یک ماتریس قطری Wn*n تبدیل نمود.

 

جدول(5)، ماتریس قطری داده‌های معرفه‌های آموزشی

0. 059468484

0. 022975179

0. 209983527

0. 058158286

0. 015992295

0. 116574181

0. 060664975

0. 024808692

0. 042344318

0. 041664148

0. 046501426

0. 061707936

0. 105811411

0. 107847448

0. 006580629

0. 006398538

0. 012532671

منبع: مطالعات نگارنده

ماتریس بی مقیاس شده موزون را که حاصل ضرب ماتریس بی مقیاس شده و ماتریس قطری داده‌ها می‌باشد را در جدول(5) مشاهده می‌کنید.

جدول(6)، ماتریس بی مقیاس شده موزون داده‌های معرفه‌های آموزشی

 

نسبت معلم به دانش آموز ابتدایی به 100 نفر

نسبت کلاس به دانش آموز ابتدایی در 100 نفر

نسبت مدرسه به دانش‌آموزان ابتدایی به 1000 نفر

نسبت معلم به دانش آموز راهنمایی در 100 نفر

نسبت کلاس به دانش آموز راهنمایی به 100 نفر

نسبت مدرسه به دانش آموز راهنمایی در 1000 نفر

نسبت معلم به دانش آموز متوسطه در 100 نفر

نسبت کلاس به دانش آموز متوسطه در 100 نفر

نسبت مدارس به دانش‌آموزان متوسطه در 1000 نفر

نسبت کارکنان به دانش آموز ابتدایی در 100 نفر

نسبت کارکنان به دانش آموز راهنمایی در 100 نفر

نسبت کارکنان به دانش آموز متوسطه در 100 نفر

نسبت دانش‌آموزان به جمعیت 6 سال به بالا

نسبت دانش آموز به جمعیت بالای 10 سال

نرخ باسوادی

نسبت دانش آموز دختر به پسر شهرستان

نرخ باسوادی زنان

آبادان

0. 008

0. 003

0. 018

0. 009

0. 002

0. 015

0. 009

0. 004

0. 005

0. 006

0. 007

0. 009

0. 022

0. 022

0. 001

0. 001

0. 002

امیدیه

0. 012

0. 004

0. 036

0. 013

0. 003

0. 026

0. 011

0. 005

0. 009

0. 009

0. 011

0. 012

0. 024

0. 024

0. 001

0. 001

0. 003

اندیکا

0. 014

0. 0058

0. 0836

0. 0150

0. 0038

0. 0375

0. 0108

0. 0053

0. 0099

0. 0096

0. 0104

0. 0109

0. 0144

0. 0149

0. 0011

0. 0013

0. 0020

اندیمشک

0. 0137

0. 0046

0. 0375

0. 0149

0. 0035

0. 0233

0. 0166

0. 0067

0. 0099

0. 0094

0. 0120

0. 0171

0. 0179

0. 0178

0. 0014

0. 0013

0. 0027

اهواز

0. 0074

0. 0035

0. 0184

0. 0080

0. 0027

0. 0138

0. 0114

0. 0065

0. 0093

0. 0056

0. 0064

0. 0112

0. 0217

0. 0219

0. 0014

0. 0012

0. 0027

ایذه

0. 0118

0. 0044

0. 0438

0. 0120

0. 0033

0. 0249

0. 0119

0. 0056

0. 0100

0. 0083

0. 0093

0. 0123

0. 0242

0. 0246

0. 0013

0. 0014

0. 0024

باغملک

0. 014

0. 0052

0. 0485

0. 0127

0. 0034

0. 0289

0. 0104

0. 0051

0. 0088

0. 0101

0. 0093

0. 0114

0. 0259

0. 0266

0. 0012

0. 0013

0. 0023

باوی

0. 0116

0. 0039

0. 0345

0. 0107

0. 0029

0. 0185

0. 0118

0. 0044

0. 0073

0. 0081

0. 0089

0. 0109

0. 0226

0. 0233

0. 0012

0. 0012

0. 0024

بندرماهشهر

0. 0084

0. 0037

0. 0177

0. 0085

0. 0028

0. 0127

0. 0130

0. 0055

0. 0082

0. 0063

0. 0067

0. 0118

0. 0209

0. 0233

0. 0014

0. 0013

0. 0028

بهبهان

0. 0164

0. 0052

0. 0475

0. 0167

0. 0037

0. 026

0. 0178

0. 0056

0. 0092

0. 0114

0. 0124

0. 0181

0. 0175

0. 0174

0. 0014

0. 0013

0. 0028

خرمشهر

0. 0078

0. 0038

0. 0211

0. 0100

0. 0027

0. 0146

0. 0097

0. 0040

0. 0061

0. 0061

0. 0078

0. 0095

0. 0217

0. 0221

0. 0014

0. 0012

0. 0027

دزفول

0. 0114

0. 0040

0. 0255

0. 0102

0. 0029

0. 0183

0. 0136

0. 0054

0. 0078

0. 0080

0. 0082

0. 0135

0. 0191

0. 019

0. 0014

0. 0013

0. 0027

دشت آزادگان

0. 0089

0. 0042

0. 0297

0. 0078

0. 0029

0. 0184

0. 0071

0. 0038

0. 0064

0. 0062

0. 0119

0. 0072

0. 0266

0. 0272

0. 0012

0. 0010

0. 0022

رامشیر

0. 0137

0. 0051

0. 0647

0. 0143

0. 0036

0. 0347

0. 0139

0. 0045

0. 0084

0. 0090

0. 0107

0. 0144

0. 0228

0. 0232

0. 0013

0. 0012

0. 0024

رامهرمز

0. 0119

0. 0052

0. 0492

0. 0115

0. 0032

0. 0212

0. 0137

0. 0049

0. 0081

0. 0082

0. 0094

0. 0144

0. 0227

0. 0230

0. 0013

0. 0013

0. 0026

شادگان

0. 00903

0. 0045

0. 03515

0. 0092

0. 0029

0. 0189

0. 0089

0. 0043

0. 0071

0. 00807

0. 0074

0. 0090

0. 02382

0. 0245

0. 0012

0. 00121

0. 0021

شوش

0. 0127

0. 0050

0. 0407

0. 0123

0. 0035

0. 0265

0. 0128

0. 0047

0. 0092

0. 0090

0. 0096

0. 0132

0. 0216

0. 0218

0. 0012

0. 0012

0. 0023

شوشتر

0. 0105

0. 00471

0. 0355

0. 0099

0. 0030

0. 01802

0. 0122

0. 00484

0. 0059

0. 0075

0. 0077

0. 0117

0. 02175

0. 0219

0. 001377

0. 0012

0. 00265

گتوند

0. 0136

0. 0048

0. 0315

0. 0139

0. 0034

0. 0238

0. 0153

0. 0052

0. 0102

0. 0095

0. 0117

0. 0153

0. 0199

0. 0201

0. 0013

0. 0013

0. 0025

لالی

0. 013

0. 0051

0. 0415

0. 0143

0. 0040

0. 0383

0. 0105

0. 0047

0. 0083

0. 0085

0. 0111

0. 0109

0. 0199

0. 0205

0. 0012

0. 0012

0. 0023

مسجدسلیمان

0. 0123

0. 0050

0. 0330

0. 0103

0. 0031

0. 0204

0. 0095

0. 0046

0. 0085

0. 0085

0. 0081

0. 0104

0. 0231

0. 0232

0. 0013

0. 0014

0. 0026

هفتکل

0. 0149

0. 00508

0. 0704

0. 0115

0. 0031

0. 0249

0. 015

0. 0049

0. 0097

0. 0099

0. 0084

0. 0151

0. 00195

0. 0019

0. 00136

0. 0013

0. 00261

هندیجان

0. 0133

0. 0049

0. 041

0. 0118

0. 0031

0. 0198

0. 014

0. 0049

0. 0104

0. 009

0. 0094

0. 0147

0. 0204

0. 0206

0. 0013

0. 0014

0. 0026

هویزه

0. 0113

0. 0045

0. 048

0. 0099

0. 0030

0. 0211

0. 009

0. 0046

0. 0098

0. 0077

0. 0080

0. 0094

0. 0269

0. 0279

0. 0011

0. 0011

0. 0020

منبع: مطالعات نگارنده

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در مرحله بعد میزان فاصله‌ای هر گزینه تا ایده آل مثبت و منفی را با توجه به فرمول زیر به دست می‌آوریم

 

  

 

      جدول(7)، میزان فاصله‌ای هر شهرستان تا ایده آل مثبت و منفی در بخش آموزشی

شهرستان

d+

d-

آبادان

00514/0

000864/0

امیدیه

002492/0

00169/0

اندیکا

000442/0

005476/0

اندیمشک

002543/0

001371/0

اهواز

005234/0

000853/0

ایذه

001913/0

001968/0

باغملک

001459/0

002546/0

باوی

003033/0

001278/0

بندرماهشهر

005314/0

000889/0

بهبهان

001651/0

002039/0

خرمشهر

004868/0

000834/0

دزفول

004063/0

000802/0

دشت آزادگان

00372/0

001463/0

رامشیر

000468/0

003805/0

رامهرمز

001622/0

002098/0

شادگان

003078/0

001349/0

شوش

002146/0

001658/0

شوشتر

003002/0

001205/0

گتوند

003064/0

001253/0

لالی

002012/0

002034/0

مسجدسلیمان

003138/0

001266/0

هفتکل

001721/0

003167/0

هندیجان

002318/0

001497/0

هویزه

001779/0

002385/0

منبع: مطالعات نگارنده

در ادامه تعین نزدیکی نسبی(CL*) یک گزینه به راه حل ایده آل را با توجه به فرمول زیر حساب می‌کنیم و هر گزینه‌ای که(CLI*) آن بزرگ‌تر باشد، بهتر و بالاترین رتبه را نسبت به سایر گزینه‌ها به خود اختصاص خواهد داد.

جدول(8)، رتبه‌بندی نهایی شهرستان‌های استان خوستان در توزیع فضایی توسعه آموزشی

شهرستان

وزن نهایی مؤلفه‌ها با استفاده از الگوی TOPSIS

رتبه‌بندی

اندیکا

925/0
  1.  

رامشیر

890/0
  1.  

هفتکل

647/0
  1.  

باغملک

635/0
  1.  

هویزه

572/0
  1.  

رامهرمز

564/0
  1.  

بهبهان

552/0
  1.  

ایذه

507/0
  1.  

لالی

502/0
  1.  

شوش

435/0
  1.  

امیدیه

404/0
  1.  

هندیجان

392/0
  1.  

اندیمشک

350/0
  1.  

شادگان

304/0
  1.  

باوی

296/0
  1.  

گتوند

290/0
  1.  

مسجدسلیمان

287/0
  1.  

شوشتر

286/0
  1.  

دشت آزادگان

282/0
  1.  

دزفول

164/0
  1.  

خرمشهر

146/0
  1.  

آبادان

143/0
  1.  

بندرماهشهر

143/0
  1.  

اهواز

140/0
  1.  

منبع: مطالعات نگارنده

در این زمینه شهرستان‌های اندیکا، رامشیر، هفتکل، باغملک و رامهرمز در رده‌های اول تا پنجم و شهرستان‌های دزفول، خرمشهر، آبادان، بندر ماهشهر و اهواز در رتبه‌های آخر قرار داند. برای تحلیل بهتر توسعه‌یافتگی آموزشی و روشن شدن سطوح مختلف توسعه در استان از تحلیل خوشه‌ای استفاده شده است.    

نتایج تحلیل خوشه‌ای توسعه آموزشی در شهرستان‌های استان خوزستان به شرح زیر می‌باشد.

سطح اول توسعه آموزشی: اندیکا، رامشیر

سطح دوم توسعه آموزشی: هفتکل، باغملک

سطح سوم: توسعه آموزشی هویزه، رامهرمز، بهبهان، ایذه، لالی، شوش

سطح چهارم توسعه آموزشی:امیدیه، هندیجان، اندیمشک، شادگان، باوی، گتوند، مسجدسلیمان، شوشتر، دشت آزادگان

سطح پنجم توسعه آموزشی: دزفول، خرمشهر، آبادان، بندر ماهشهر و اهواز. نتایج تحلیل خوشه‌ای در نقشه(1) آورده شده است.

جدول(9)میانگین، شاخص کجی و شاخص کشیدگی امتیازات توسعه‌یافتگی آموزشی

میانگین

411/0

شاخص کجی

790/0

شاخص کشیدگی

230/0

منبع: مطالعات نگارندگان

میانگین امتیازات شهرستان‌ها 0. 411 می‌باشد که 10 شهرستان امتیازی بیشتر و 14 شهرستان امتیاز کم‌تری از این میانگین دارند. درجه کجی توزیع امتیازات آموزشی 0. 790 می‌باشد که نشان از توزیع نسبتا متقارن امکانات آموزشی در سطح شهرستان‌های استان دارد. شاخص کشیدگی یا برآمدگی عدد 0. 230 را نشان می‌دهد. که نشان دهنده این امر است که در هیچ شهرستان و سطح توسعه‌ای، تمرکز وسیع امکانات آموزشی واقع نشده است.

تحلیل جغرافیایی از توسعه آموزشی در شهرستان‌های استان خوزستان

در این بخش برای این‌که درک بهتری از موضوع پیدا کنیم به تحلیل جغرافیایی از وضعیت توسعه آموزشی در استان می‌پردازیم. برای این امر شهرستان‌های استان خوزستان را یک بار به دو گروه شمالی-جنوبی و یک بار به دو گروه شرقی-غربی تقسیم نموده‌ایم، آنگاه از نظر توزیع فضایی توسعه آموزشی و با استفاده از آزمون مان ویتنی و میانگین هر نیمه، به مقایسه می‌پردازیم. شهرستان‌های واقع در هر نیمه در جدول(10) مشهود می‌باشد.

جدول(10) تقسیم بندی شهرستان‌های استان خوزستان بر اساس جهات جغرافیایی

شهرستان‌های نیمه شمالی

شهرستان‌های نیمه جنوبی

شهرستان‌های نیمه شرقی

شهرستان‌های نیمه غربی

اندیکا

آبادان

امیدیه

آبادان

اندیمشک

امیدیه

اندیکا

بندر ماهشهر

ایذه

اهواز

ایذه

اندیمشک

باغملک

بندرماهشهر

باغملک

اهواز

باوی

بهبهان

بهبهان

باوی

دزفول

خرمشهر

رامشیر

خرمشهر

دشت آزادگان

رامشیر

رامهرمز

دزفول

شوش

رامهرمز

لالی

دشت آزادگان

شوشتر

شادگان

مسجدسلیمان

شادگان

گتوند

هندیجان

هفتکل

شوش

لالی

هویزه

هندیجان

شوشتر

مسجدسلیمان

 

 

گتوند

هفتکل

 

 

هویزه

منبع: مطالعات نگارندگان

 

جدول(11) خروجی آزمون میانگین از مقایسه شمال و جنوب استان خوزستان

توسعه آموزشی

میانگین

تعداد

مجموع امتیازات

میانگین رتبه‌ها

شمال

431758846/0

13

6128650/5

23/13

جنوب

386803818/0

11

2548420/4

64/11

منبع: مطالعات نگارندگان

جدول(11) به خوبی نشان می‌دهد که بین شمال و جنوب استان از نظر توسعه آموزشی تفاوت چندانی وجود ندارد. به گونه‌ای که میانگین وزن امتیاز آموزشی شهرستان‌های شمالی 0. 432، میانگین رتبه‌ها13. 23 و مجموع امتیازات آن 5. 612 می‌باشد. در مقابل میانگین وزن امتیاز آموزشی شهرستان‌های جنوبی 0. 387، میانگین رتبه‌ها 11. 64، مجموع امتیازات آنها 4. 25 می‌باشد.

جدول(12) خروجی آزمون مان ویتنی از مقایسه شمال و جنوب استان خوزستان

 

توسعه آموزشی

Mann-Whitney U

000/62

Wilcoxon W

000/128

Z

550/-

Asymp. Sig.(2-tailed)

582/
   

منبع: مطالعات نگارندگان

همان‌طور که از نتایج خروجی آزمون مان ویتنی پیداست، میزان آماره z برای این این مقایسه 550. - و معناداری آن 582. می‌باشد بنابراین تفاوت معناداری میان رتبه توسعه‌یافتگی شمال و جنوب استان خوزستان وجود ندارد.

جدول(13) خروجی آزمون میانگین از مقایسه شرق و غرب استان خوزستان

توسعه آموزشی

میانگین

تعداد

مجموع امتیازات

میانگین رتبه‌ها

شرق

573619455/

11

3/6

8/07

غرب

273684077/

13

5/3

17/73


منبع: مطالعات نگارندگان

اما چیزی که به خوبی قابل مشاهده است، تفاوت میان شرق و غرب استان است. اغلب شهرستان‌هایی که در نیمه شرقی استان واقع شده‌اند در رتبه‌های بالای توسعه در این بخش قرار دارند ازقبیل اندیکا، رامشیر، باغملک، هفتکل، رامهرمز، ایذه، بهبهان در نیمه شرقی استان و شهرستان‌هایی که در رتبه‌های پایین توسعه آموزشی قرار دارند اغلب در نیمه غربی استان واقع شده‌اند. میانگین وزن امتیاز آموزشی شهرستان‌های شرقی 0. 574، میانگین رتبه‌ها 8. 07 و مجموع امتیازات آن 6. 31 می‌باشد. در مقابل میانگین وزن امتیاز آموزشی شهرستان‌های غربی 0. 274، میانگین رتبه آنها 17. 73 و مجموع امتیازات آنها 3. 558 می‌باشد. که برتری آشکار نیمه شرقی را بر نیمه غربی استان در توسعه آموزشی نشان می‌دهد.

جدول(14) خروجی آزمون مان ویتنی از مقایسه شرق و غرب استان خوزستان

 

توسعه آموزشی

Mann-Whitney U

000/14

Wilcoxon W

000/105

Z

331/3-

Asymp. Sig.(2-tailed)

001/

منبع: مطالعات نگارندگان

باتوجه به این‌که خروجی آزمون مان ویتنی میزانz را برابر با 3. 33- و معناداری آن را در سطح 0. 001 نشان می‌دهد می‌توان گفت از نظر آموزشی شرق استان خوزستان به طور معناداری از غرب آن توسعه‌یافته تر است. این امر در نقشه(1) که سطح‌بندی توسعه آموزشی در شهرستان‌های استان را نشان می‌دهد، قابل مشاهده می‌باشد

نقشه(1) سطح‌بندی توسعه آموزشی شهرستان‌های استان خوزستان

 

پردازش: نگارنده

تحلیل جمعیتی از توسعه آموزشی در شهرستان‌های استان خوزستان

در این بخش به تحلیل جمعیتی توزیع فضایی توسعه آموزشی در شهرستان‌های استان خوزستان می‌پردازیم. در استان خوزستان شهرستان‌های اندیکا و رامشیر در رتبه‌های اول و دوم و سطح اول توسعه آموزشی قرار دارند. هفتکل و باغملک در رتبه‌های سوم و چهارم و سطح دوم توسعه قرار گرفته‌اند. همگی این شهرستان‌ها از کم جمعیت‌ترین شهرستان‌های استان خوزستان هستند. به گونه‌ای از نظر رتبه جمعیتی به ترتیب در رده‌های 19، 20، 24 و 13 استان قرار دارند. در سطح سوم توسعه و رتبه‌های 5 تا 10توسعه‌یافتگی آموزشی هویزه، رامهرمز، بهبهان، ایذه، لالی و شوش قرار دارند. و در خوشه چهارم و رده‌های 11تا 19 توسعه، امیدیه، هندیجان، اندیمشک، شادگان، باوی، گتوند، مسجدسلیمان، شوشتر و دشت آزادگان قرار دارد. در این دو خوشه ترکیبی از شهرستان‌های کوچک ومتوسط استان قرار دارند. در خوشه آخرتوسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان خوزستان، دزفول، خرمشهر، آبادان، بندر ماهشهر و اهواز قرار دارند. حضور پنج شهرستان پر جمعیت استان در این سطح و در رده‌های 20 تا 24 توسعه‌یافتگی آموزشی جالب به نظر می رسد. بنا براین می‌توان گفت از نظر آموزشی شهرستان‌های کوچک و متوسط از بیشترین و شهرستان‌های بزرگ استان از کم‌ترین توسعه بهره مند شده‌اند. در ادامه به وسیله ضریب همبستگی پیرسون به بررسی رابطه و همبستگی بین توسعه آموزشی و میزان جمعیت شهرستان‌ها و نرخ شهرنشینی آنها می‌پردازیم.

جدول(15)ضریب همبستگی پیرسون بین توسعه آموزشی و میزان جمعیت شهرستان‌ها

 

توسعه آموزشی

جمعیت

توسعه آموزشی

Pearson Correlation

1

441/-*

Sig.(2-tailed)

 

031/

N

24

24

جمعیت

Pearson Correlation

441/-*

1

Sig.(2-tailed)

031/

 

N

24

24

منبع: مطالعات نگارنده

ضریب همبستگی محاسبه شده میان توسعه آموزشی و میزان جمعیت شهرستان‌های استان0. 441- و در سطح معناداری 0. 031 منفی می‌باشد. با استفاده از مقادیر بحرانی و با توجه به درجه آزادی 22، ضریب همبستگی 0. 441- از نظر آماری معنا دار است. بنا براین بین توسعه آموزشی و میزان جمعیت شهرستان‌های استان خوزستان رابطه و همبستگی منفی برقرار است. یعنی این‌که در این بخش توسعه به سوی شهرستان‌های کوچک تمایل دارد.

جدول(16) ضریب همبستگی پیرسون بین توسعه آموزشی و نرخ شهرنشینی در شهرستان‌های استان خوزستان

 

توسعه آموزشی

نرخ شهرنشینی

توسعه آموزشی

Pearson Correlation

1

678/0**

Sig.(2-tailed)

 

000/

N

24

24

نرخ شهرنشینی

Pearson Correlation

678/0**

1

Sig.(2-tailed)

000/

 

N

24

24

منبع: مطالعات نگارنده

ضریب همبستگی بین توسعه آموزشی و نرخ شهرنشینی در شهرستان‌های استان خوزستان 678. - و در سطح 0001. از لحاظ آماری معنا دار می‌باشد در درجه آزادی 22 مقدار بحرانی این همبستگی 404. می‌باشد. بنابراین با توجه به این‌که ضریب همبستگی این رابطه بیشتر از 404. می‌باشد می‌توان گفت بین توسعه آموزشی شهرستان‌های استان خوزستان و نرخ شهرنشینی آنها رابطه و همبستگی منفی وجود دارد. بنابراین توسعه آموزشی در استان خوزستان به سوی شهرستان‌هایی متمایل است که نرخ شهرنشینی آنها کم‌تر است.

بحث و نتیجه گیری

در این تحقیق برای بررسی توزیع فضایی توسعه در شهرستان‌های استان خوزستان از 17 شاخص استفاد ه شد. در ابتدا با استفاده از روش تاپسیس و تحلیل خوشه‌ای، به رتبه‌بندی و سطح‌بندی توسعه آموزشی پرداختیم. در این زمینه شهرستان‌های اندیکا، رامشیر، هفتکل، باغملک و رامهرمز در رده‌های اول تا پنجم و شهرستان‌های دزفول، خرمشهر، آبادان، بندر ماهشهر و اهواز در رتبه‌های آخر قرار داند. نتایج تحلیل خوشه‌ای توسعه آموزشی نیز شهرستان‌های اندیکا و رامشیر را در خوشه اول و هفتکل و باغملک را در سطح دوم توسعه نشان می‌دهد. شاخص کجی نیز نشان از توزیع نسبتا متقارن امکانات آموزشی در سطح شهرستان‌های استان دارد. شاخص کشیدگی یا برآمدگی هم نشان دهنده این امر است که در هیچ شهرستان و سطح توسعه‌ای، تمرکز وسیع امکانات آموزشی واقع نشده است. در ادامه با استفاده از آزمون های مان ویتنی و میانگین به بررسی جغرافیایی توسعه آموزشی در استان خوزستان پرداختیم. که نتایج نشان می‌دهد بین شمال و جنوب استان از نظر توسعه آموزشی تفاوت معناداری وجود ندارد. اما شهرستان‌های شرقی به طور معناداری توسعه‌یافته تر از شهرستان‌های واقع در نیمه غربی استان هستند. بررسی جمعیتی از توزیع فضایی توسعه آموزشی نیز نشان دهنده توسعه بیشتر در شهرستان‌های کم جمعیت و توسعه نیافتگی در شهرستان پرجمعیت استان می‌باشد. نتایج بررسی ضریب همبستگی پیرسون نشان دهنده رابطه و همبستگی منفی بین توسعه آموزشی و میزان جمعیت شهرستان‌ها و نرخ شهرنشینی آنها می‌باشد. یعنی این‌که شهرستان‌هایی توسعه بیشتری یافته اند که از جمعیت کم‌تری برخوردار بوده و نرخ شهرنشینی کم‌تری نیز دارند. نتایج موجود نشان از نابرابری و عدم رعایت عدالت فضایی در توزیع فضایی توسعه آموزشی در سطح استان خوزستان دارد. این نابرابری در سه سطح اتفاق افتاده، سطح اول در بین شهرستان‌های کم جمعیت و پر جمعیت به گونه‌ای که شهرستان‌هایی به توسعه بیشتری دست یافته اند که از جمعیت کم‌تری برخوردارند. سطح دوم بین شهرستان‌های بانرخ شهرنشینی بالا و پایین در این مقایسه شهرستان‌هایی که نرخ کم‌تری از شهرنشینی را دارا می‌باشند توسعه‌یافته تر هستند و سطح سوم نابرابری بین شهرستان‌های نیمه شرقی و غربی استان واقع شده است. به گونه‌ای که شهرستان‌های نیمه شرقی به شدت بیشتر از شهرستان‌های نیمه غربی به توسعه آموزشی رسیده‌اند.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 15 اسفند 1391
  • تاریخ بازنگری: 23 مرداد 1392
  • تاریخ پذیرش: 16 شهریور 1392

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار