تحلیل نابرابری فضایی شاخص‌های آموزشی در استان‌های ایران و شناسایی عوامل کلیدی مرتبط با آن با رویکرد توسعه پایدار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه کردستان

2 استادیار رشته آموزش زبان انگلیسی، گروه زبان و ادبیات انگلیسی و زبانشناسی، دانشکده زبان و ادبیات، دانشگاه کردستان

چکیده

بهره­مندی اعضای جامعه از سطح قابل قبولی از امکانات و خدمات آموزشی، بنیان اصلی توسعه هر جامعه­ای را تشکیل می­دهد. برقراری تعادل و توازن میان کمیت و کیفیت شاخص­های آموزشی بر اساس نیاز افراد جامعه، ضمن ایجاد عدالت در دسترسی به خدمات آموزشی و توسعه علم و دانش در سطح جامعه، صرفه­جویی در تخصیص امکانات و خدمات آموزشی را به دنبال خواهد داشت. این پژوهش که با روش توصیفی ـ تحلیلی و همبستگی انجام گرفته است، به دنبال پاسخ به این پرسش است که نحوه نابرابری فضایی شاخص­های آموزشی در استان­های ایران چگونه است و چه عواملی بر روی توزیع این شاخص­ها اثرگذارند؟ محدوده مورد مطالعه شامل 31 استان کشور است و برای جمع­آوری داده­های مورد نیاز تکیه اصلی محققان بر داده­های مرکز آمار بوده است. یافته­های پژوهش نشان داد میان استان­های کشور به لحاظ برخورداری از شاخص­های آموزشی، نابرابری وجود دارد. تا حد زیادی برخلاف انتظار، سه استان ایلام، کهگیلویه و بویراحمد و خراسان شمالی به ترتیب با ضریب 632/0، 598/0 و 585/0، در رتبه­های اول تا سوم و استان­های قم، تهران و البرز به ترتیب با ضریب 248/0، 250/0 و 251/0، در پایین­ترین رتبه­ها قرار گرفته­اند. نتایج ضریب همبستگی نشان داد متغیرهای نرخ شهرنشینی، نرخ روستانشینی، درصد جمعیت هر استان از جمعیت کل کشور و مهاجرت به داخل استان­ها، به ترتیب با مقادیر 522/0-، 520/0، 533/0- و  494/0-، دارای رابطه معناداری با برخورداری استان­های کشور به لحاظ شاخص­های آموزشی هستند. همچنین نتایج مدل برازش شده رگرسیونی نشان داد دو متغیر درصد جمعیت هر استان از جمعیت کل کشور و درصد شهرنشینی به ترتیب با بتای 393/0- و 375/0-، توانسته­اند 5/40 درصد از واریانس برخورداری استان­های کشور از شاخص­های آموزشی را تبیین نمایند. نتایج پژوهش نشان می­دهد تمرکز جمعیت به­ویژه جمعیت شهرنشین در استان­هایی مانند قم، تهران، البرز، اصفهان و روند فزایند مهاجرت به این استان­ها، موجب کاهش سرانه زیرساخت­ها و پرسنل آموزشی و در نتیجه کاهش سرانه­ها شده است. در راستای برقراری عدالت فضایی در استان­های کشور، توجه به متغیرهای جمعیتی و درصد شهرنشینی، از الزمات برنامه­ریزی توسعه پایدار شاخص­های آموزشی در کشور است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Spatial analysis of educational indicators in Iran and identification of its key variables

نویسندگان [English]

  • . . 1
  • . . 2
1 .
2 .
چکیده [English]

Benefiting community members from an acceptable level of educational facilities and services constitutes the core of any community's development.Establishing a balance between the quantity and quality of educational indicators based on the needs of the people living in that society, while ensuring equity in access to educational services and the development of knowledge and science at the community level, will result in the economic allocation of educational facilities and services to different regions.This descriptive-analytic correlational study seeks to investigate the spatial inequality of educational indices and the factors affecting the distribution of these indices in the provinces of Iran. Thirty-one provinces were studied and the data were taken from Iran’s statistics center. The findings of the study showed that there is inequality between provinces in terms of educational indicators. Quite contrary to expectations, the three provinces of Ilam, Kohgiluyeh and Boyer Ahmad, and North Khorasan with coefficients of 0.632, 0.598 and 0.885, respectively ranked first to third, and Qom, Tehran and Alborz with the coefficients of 0.224, 0.250 and 0.225, respectively were in the lowest ranks. The results of correlation coefficient showed that the variables of urbanization rate, ruralization rate, percentage of population of each province out of total population of the country and migration into provinces have a significant relationship with the country's provinces in terms benefitting from educational indicators whose amounts respectively are -0.552, -0.520, -0.533 and -0.494. The results of the fitted model of multivariate regression also showed that the two variables of the percentages of each province's population out of the country’s total population and the percentage of urbanization with the Betas of -.0393 and -.0375 predict 40.5% of the variance of benefitting of the provinces from the educational indices. The results show that the concentration of population, especially urban population in provinces such as Qom, Tehran, Alborz, Isfahan and the increasing number of people migrating to these provinces, reduces the per capita of educational infrastructures and staff, thereby decreasing per capita. In order to establish spatial justice in the provinces of the country, considering the demographic variables and the percentage of urbanization are the requirements for sustainable development of educational indicators in the country

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spatial planning
  • Sustainable Development
  • Educational Indicators
  • Demographic Development
  • بهرامی، رحمت­الله و عطار، خلیل (1390). تحلیلی بر درجه توسعه­یافتگی شهرستان­های استان آذربایجان غربی. چشم­انداز جغرافیایی، شماره 16، صص 14-1.
  • جمینی، داود؛ سجادی، مسعود؛ شهبازی، زینب و امرایی، ایمان (1394). بررسی سطح توسعه­افتگی شهرستان­های استان اصفهان در زمینه شاخص­های آموزشی با استفاده از تکنیک TOPSIS، تحلیل خوشه­ای وGIS. نشریه فناوری آموزش، جلد 9، شماره 3، صص 179-169.
  • دربان آستانه، علیرضا؛ طهماسبی، سیامک و رضایی، پانیذ (1395). تحلیل الگوی نابابری فضای آموزشی شهرستان­های کشور. دوفصلنامه مطالعات برنامه­ریزی آموزشی، شماره 9، صص 50-31.
  • رحمتی، صفرقائد و حسنی، فاطمه السادات (1391). تحلیل رابطة بین شاخص­های بهداشتی و آموزشی با سطح باروری در استان­های کشور. فصلنامة علمی  پژوهشی رفاه اجتماعی، شماره 45، صص 337-319.
  • رحیمی، محمد؛ کاکادزفولی، امین و کاکادزفولی، انیس (1395). سنجش میزان توسعه­یافتگی استان­های کشور از نظر شاخص آموزشی با استفاده از تکنیک­های تصمیم­گیری چند شاخصه. دوفصلنامه مطالعات برنامه­ریزی آموزشی، شماره 10، صص 29-11.
  • زارعی، یعقوب (1396). تحلیل نابرابری­های آموزشی در بُعد منطقه­ای (مطالعه موردی: شهرستان­های استان هرمزگان). پژوهش­نامه فرهنگی هرمزگان، شماره 14، صص 118-79.
  • ساسان­پور، فرزانه و حاتمی، افشار (1395). تحلیل فضایی رقابت­پذیری آموزشی استان­های کشور. اقتصاد و مدیریت شهری، شماره 19، صص 61-45.
  • شورچه، محمود (1394). مکتب­های جغرافیایی (از آغاز تاکنون)، انتشارات پرهام نقش، تهران.
  • صفری، رباب و بیات، مقصود (1391). تعیین سطوح توسعه­یافتگی نواحی روستایی استان آذربایجان شرقی با استفاده از تکنیک آماری تحلیل عاملی و تحلیل خوشه­ای. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره 28، صص 48-31.
  • لشکری، بهمن (1390). تامین عدالت و امکان استفاده برابر افراد جامعه از فرصت ها بر اساس بهبود توزیع درآمد. راهبرد یاس، شماره 25، صص 176-149.
  • محمدی ده چشمه، مصطفی و اکرامی، نعیم (1395). سنجش تطبیقی شاخص­های توسعه آموزشی در استان بوشهر. دوفصلنامه مطالعات برنامه­ریزی آموزشی، شماره 10، صص 155-137.
  • مرکز آمار ایران. (1395). نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن. سازمان مدیریت و برنامه­ریزی کشور، تهران.
  • مرکز پژوهش­های مجلسالف (1397). قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در دسترس در: http://rc.majlis.ir/fa/law/print_version/91482.
  • مرکز پژوهش­های مجلسب (1397). قانون اهداف و وظایف وزارت آموزش و پرورش، در دسترس در: http://rc.majlis.ir/fa/law/show/91482.
  • مومنی، مهدی و قهاری، غلامرضا (1392). تحلیلی بر وضعیت توسعه­یافتگی شهرستان­های استان فارس. برنامه­ریزی منطقه­ای، شماره 9، صص 66-53.
  • نظم­فر، حسن و علی­بخشی، آمنه (1393). سنجش نابرابری فضایی در برخورداری از شاخص های آموزشی با استفاده از روش تاپسیس (مطالعه موردی: استان خوزستان). دوفصلنامه مطالعات برنامه­ر­یزی آموزشی، شماره 6. صص 134-115.
  • ویسی ناب، فتح الله؛ بابایی اقدم، فریدون؛ علی­پور، خالد و نیازی، چیا (1395). ارزیابی و رتبه­بندی سطح توسعه یافتگی آموزشی استان­های منطقه زاگرس با استفاده از مدل چند معیاره ویکور. دوفصلنامه مطالعات برنامه­ریزی آموزشی، شماره 9، صص 29-11.
  • Agrawal, T (2014). Educational inequality in rural and urban India. International Journal of Educational Development. 34(1): 11-19.
  • Baum, D. R.,  Abdul-Hamid, H &Wesley, T (2018). Inequality of educational opportunity: the relationship between access, affordability, and quality of private schools in Lagos, Nigeria. Oxford Review of Education. 44(4): 459-475.
  • Kanbur, R & Venables, A.J (2005). Spatial Inequality and Development. Oxford: Oxford University Press.
  • Kaziboni, T. (2000). Picking up threads - women pursuing further studies at the University of Zimbabwe. Studies in the Education of Adults. (32) 2: 229-240.
  • Moreno-Monroy, A.I., Lovelace, R & Ramos, F. (2018). Public transport and school location impacts on educational inequalities: Insights from São Paulo. Journal of Transport Geography. Volume 15(67): 110-118.
  • Tesema Tesfa, M & Braeken, J (2018). Regional inequalities and gender differences in academic achievement as a function of educational opportunities: Evidence from Ethiopia, International Journal of Educational Development. 38(60): 51-59.
  • Yu, N., Yu, B., Jong, M & Storm, S (2015). Does inequality in educational attainment matter for China's economic growth? International Journal of Educational Development. 34(41): 164-173.