نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 علوم تربیتی .دانشگاه فرهنگیان.عضو هیئت علمی پردیس الزهرا زنجان
2 دانشگاه ارومیه
3 استادیار دانشگاه ارومیه
چکیده
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
ارزیابی وضعیت نابرابری پردیسهای دانشگاه فرهنگیان در سطح درونداد جهت نیل به توسعه پایدار
فرزانه اله ویردی[1]، دکتر محمد حسنی[2]، دکتر حسن قلاوندی[3]، دکتر میرنجف موسوی[4]
تاریخ دریافت: 29/09/1396
تاریخ پذیرش : 10/06/1397
چکیده:
یکی از مهمترین عناصر نابرابری در آموزش و پرورش کشور، معلم و کیفیت تربیت او در پردیسهای دانشگاه فرهنگیان خواهد بود. اگر پردیسهای دانشگاه فرهنگیان در موقعیت نابرابر باشند محصول دانشگاه که همان معلمان میباشند به شیوه نابرابر و کیفیت نابرابر تربیت خواهند شد. رسالت دانشگاه فرهنگیان تربیت نیروی متعهد و متخصص برای آموزش و پرورش است. اگر پردیسهای دانشگاه فرهنگیان در موقعیتهای نابرابر باشند، محصول دانشگاه که همان معلمان میباشند به شیوه نابرابر و کیفیت نابرابر تربیت خواهند شد. پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی با هدف ارزیابی وضعیت نابرابری پردیسهای دانشگاه فرهنگیان کل کشور (64پردیس برادران و خواهران) از نظر برخورداری از شاخصهای درونداد آموزشی انجام گرفته است. از مدلهای تاپسیس، آنتروپی و ضریب پراکندگی برای رتبهبندی و از روش تحلیل رگرسیون و با بهرهگیری از نرمافزار SPSS برای تجزیه و تحلیل دادهها استفاده شده است. نتایج نشان داد، از 64 پردیس دانشگاه فرهنگیان مورد بررسی، پردیسهای شهید چمران تهران، علامه امینی آذربایجان شرقی، شهید بهشتی خراسان رضوی و رسول اکرم (ص) خوزستان در دسته پردیسهای برخوردار، چهار پردیس به عنوان پردیسهای نیمهبرخوردار و 56 پردیس نیز به عنوان پردیسهای محروم به لحاظ شاخصهای درونداد آموزشی قرار گرفتهاند. ضریب پراکندگی نشان داد، بیشترین میزان نابرابری در شاخصهای آموزشی (با ضریب 88/0) و کمترین میزان نابرابری در شاخصهای فرهنگی (باضریب52/0) میباشد. نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که شاخصهای اعتبارات و امکانات، آموزشی، پژوهشی و فرهنگی در مجموع 2/95 درصد واریانس متغیر وابسته (شاخص تلفیقی نابرابری) را تبیین مینمایند.
واژههای کلیدی: ارزیابی، نابرابری، دانشگاه فرهنگیان، برنامهریزی آموزشی، شاخصها.
مقدمه
نظام آموزش عالی از بزرگترین نظامهای درون جامعه است که سرنوشت جامعه را در بلندمدت مشخص میکند (آمباچ و اسمارت[5]، 185، 2007)، بهطوری که نتایج پژوهشهای مختلف نشان از رابطهی بالای توسعه جوامع مختلف با نظام آموزش عالی آنها دارد (کاویانی و نصر، 8، 1395). از این رو آموزش عالی به عنوان اصلیترین نهاد توسعهدهنده منابع انسانی تخصصی، در مسیر دستیابی به توسعه پایدار مبتنی بر ملاحظات جهانی شدن نقش حساسی را بر عهده دارد (بارنت[6]، 430، 2009). نظام آموزش عالی نقشی اساسی و محوری در فرایند توسعه ملی و ایجاد موازنه بین ابعاد مختلف توسعهیافتگی کشور دارد. (صادقی و دیگران، 26، 1389).
مراکز آموزش عالی و دانشگاهها مهمترین عوامل مؤثر در دگرگونی طرز نگرش و رفتار بشری است که در مسیر رشد اقتصادی، بهبود کیفیت زندگی، ایجاد دانش و مهارت، تأمین فرصتهای شغلی و افزایش تولید جامعه به کار گرفته میشود (ماپونیا[7]، 1، 2004). در حالی پا به آستانهی هزارهی سوم گذاشتهایم که در قرن گذشته شاهد تلاش روزافزون بشریت برای ارتقای سطح علمی خویش در ابعاد مختلف بودهایم. تلاشی گسترده، فراگیر و جهانی برای گسترش آموزش عالی بهعنوان اصلیترین و مؤثرترین نهادی که میتواند نقش اساسی را در توسعهی پایدار کشورها ایفا نماید (بیرامی و رحیمیراد، 1، 1393). بهطور کلی باتوجه به مطالب گفته شده میتوان آموزش عالی را مؤثرترین روش سرمایهگذاری در منابع انسانی دانست. با عنایت به جایگاه ویژه آموزش و پرورش در توسعه ملی بخصوص توسعه فرهنگی کشور که در آن معلم به عنوان محور و کارگزار اصلی صحنه تعلیم و تربیت به شمار می آید و همچنین به منظور ارتقاء سطح کیفی فرآیند یادگیری و یاددهی و جذب و تربیت نیروی انسانی متعهد و کارآمد مورد نیاز آموزش و پرورش، دانشگاه فرهنگیان در سطح کشور این مسئولیت خطیر را به عهده دارد با توجه به صلاحیتها و توانمندیهای مورد انتظار از معلم وجود امکانات، فرصتها و تسهیلات ویژه آموزشی برابر در دانشگاه فرهنگیان کل کشور جزء ضروریات است.
مبانی نظری پژهش
آموزش عالی پایدار مأموریتها و وظایف خود را در خصوص تحقق توسعه پایدار از طریق دانشگاهها عملیاتی میسازد. نظام آموزشی عالی نیازمند دانشگاههایی است که ازنظر ساختار سازمانی، سرمایه انسانی، فرآیندهای آموزشی و پژوهشی و غیره زمینهساز تحقق آموزش عالی پایدار بهطور خاص و توسعه پایدار بهطور عام باشند. به دانشگاهی که دارای چنین ویژگیهایی باشد، دانشگاه پایدار گفته میشود. (ملکینیا و همکاران،3 ، 1393). رشد و توسعه در کشورهای گوناگون درگرو توسعه پایدار آموزشی آن کشورهاست، دستیابی به توسعه پایدار نیازمند برنامهریزی در هر یک از سطوح اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و انسانی است (UN, 2, 2004). توسعه پایدار با تمام زنجیرهها، فرایندهای پویا، منابع انسانی، منابع طبیعی و نظام سختافزاری جامعه در یکشکل تعاملی است و درصد ایجاد تعامل بین حال و آینده، انسان و طبیعت و عدالت و رفاه بین و درون نسلهاست (موسایی و احمدزاده، 210، 1388).
اگر برنامه ریزی آموزشی منطقی و واقع بینانه نباشد نه تنها به نتایج مطلوب نمی رسد چه بسا ممکن است زیانهای غیر قابل جبرانی را هم به بار میآورد برنامه ریزی آموزشی برای غنای فرهنگی و اعتلای کیفیت زندگی لازم است بقاء رشد و کمال انسانی و اجتماعی به برنامه آموزشی آن متکی است (غفاری،1389). هر جامعهای که به توسعه پایدار میاندیشد، آموزش مطلوب متعادل نمودن نابرابریهای منطقهای در زمینه آموزش عالی را در رأس برنامههای خود قرار دهد (یوسفی، 1، 1393).
توجه به اهمیت و ضرورت برابری های آموزشی در نظام اموزش عالی از جایگاه ویزه ای برخوردار است و می تواند آثار وپیامدهای مختلفی را به دنبال داشته باشد. توسعه یافتگی کشورها، اقدامات رفاهی دولتها، بهبود وضع عمومی زندگی، کاهش اندازة خانوادهها، افزایش رفاه عمومی، تغییر در نهادهای آموزشی، آموزشهای پیش از دبستان، مراقبتهای بهداشتی اولیه، آموزشهای ویژه و تمام وقت، تغییر در نحوة آموزشها، خصوصیسازی در آموزش وپرورش و آموزش عالی، افزایش تعداد مدارس (و دانشگاهها) و امکانات مدارس (و دانشگاهها)، رشد اقتصادی خانوادهها و افزایش حمایتهای مدارس (و دانشگاهها) تماماً چیزهایی هستند که میتوانند تأثیر تفاوتهای طبقاتی را در عملکرد مدارس (و دانشگاهها) کم کنند (برین و همکاران، 2010،32). در طول تاریخ تعلیم وتربیت مسأله برابری های آموزشی مورد توجه اندیشمندان و محققان بوده است.به عبارت دیگربررسی برابری فرصتها یکی از موضوعات مهم تمدن بشری است. ایدة برابری آموزشی را میتوان در کارهای فیلسوفان باستانی مانند کنفس یوس، ارسطو و افلاطون پیدا کرد. در جوامع مدرن، نظریة برابری آموزشی ریشه در نظرات راولز[8] (1971) دارد. طبق نظر راولز سه اصل برابری و عدالت در فرصتها در زمینة سیستمهای آموزشی عبارتاند از: الف) فراهم کردن تسهیلات آموزشی برابر برای افراد واجد شرایط؛ ب) فراهم آوردن حداقل میزان آموزش برای هر فرد و ج) ایجاد امکانات و تدارکات ویژه برای گروههای محروم (راولز، 1971). بر اساس این سه اصل راولز، فارل (1994، 1999) در ارتباط با سیستمهای آموزشی سه نوع عمده برابریها را مشخص نمود: 1) برابری در دستیابی، 2) برابری در درونداد و 3) برابری در پیامد (چنگ[9]،83 ، 2009). راولز صورت بندی نخستینی از دو اصل ارائه میدهد که اولین گزاره این دو اصل، چنین بیان می شود؛ نخست، هر شخصی دارای حقی برابر برای بیشترین آزادی اساسی سازگار با یک آزادی مشابه برای دیگران است. دوم: نابرابری های اجتماعی و اقتصادی هستند که به گونهای ترتیب داده شدهاند که هم (الف) به طور معقولانه ای برتری فردی را متوقع بوده و هم (هم(ب) مأموریت یافتهاند تا مناصب و موقعیتهاموقعیت ها را بر همگان بگشایند (اصل تفاوت) (راولز، 60، 1997). به عبارت دیگر، دراصل اول، هرشخصی که دریک نهاد اجتماعی شرکت،یا تحت تأثیر آن واقع است، نسبت به گسترده ترین آزادی ای که با آزادی مشابه برای همه سازگار باشد،حقی برابر دارد. اصل دوم اینکه،نابرابری ها بی وجه هستند، مگر اینکه این انتظار معقول باشد که نابرابری ها به نفع همگان بینجامند وبه شرط آنکه مقامات ومناصبی که می توانند موجد نابرابری ویا توأم با آن باشند،دراختیار همه باشند. طبق اصل دوم، درواقع نابرابری ها درعرصه اجتماع بیان می دارد که چه نوع نابرابری هایی رواست واینکه نهاد اجتماعی درصورتی می تواند توأم یا موجد نابرابری باشد که آن نابرابری به نفع همه اشخاصی باشد که درآن نهاد اجتماعی شرکت دارند. این دواصل، بیانگر عدالت به عنوان مفهومی مرکب از سه جزء، آزادی و برابری و پاداش برای خدماتی هستند که درجهت خیر همگانند (لشکری،54، 1394). لازم به توضیح است که شاخصهای دروندادی؛ منابع انسانی، مالی، فیزیکی و دیگر منابع فراهم شده برای اجرای برنامه را میسنجد یه عنوان مثال با بودجه اختصاص یافته به آموزش، هزینه هر فراگیر، هزینه خوابگاه و ... (یونسکو، 25، 2010)، ثبت نام آموزش عالی، هزینههای مربوط به پژوهش و توسعه، تعداد محققان و ... در ارتباط است (نیم و رحمان[10]، 2009،10). پرداختن به مفهوم برابری و ارائه نظرات و دیدگاهها اختصاص به فیلسوفان و اندیشمندان تعلیم و تربیت نداشته است. در طول تاریخ، در هریک از فرهنگها، نظامهای فکری و ایدئولوژی نیز به این موضوع پرداخته شده است. نادینگز[11](1929) که یک فیلسوف تربیتی عملگرا و فمینیست است، در مطالعهای مسائل مربوط به نابرابری در نظام آموزشی ایالت متحده آمریکا را چنین بیان کرده است:
نخست نابرابریها در منابع (تسهیلات فیزیکی ومادی، وسائل، نقشهها، کتابها ودیگر لوازم وتجهیزات تربیتی)؛ دوم نابرابری در روابط اساسی: وقتی مسائل فراگیران فقیر مورد توجه قرارمی گیرد، فقط گه گاهی روابط خانوادگیشان، ذکر میشود. سوم نابرابری در برنامه درسی: آدلر[12] معتقد است نظام آموزشی یکسان برای همه یک ضرورت دموکراسی است. (صص 305-286).در رابطه با نقش نظام آموزشی در جوامع مدرن و دلایل زیربنایی نابرابری آموزشی دو رویکرد ساختاری ـ کارکردی و تئوری تعارض مطرح هستند که بین این دو رویکرد تفاوتهای عمدهای وجود دارد. از دیدگاه رویکرد ساختاری ـ کارکردی یک جامعه مشابه با یک ارگانیسم از خرده سیستمهایی تشکیل شده است که برای برآورده ساختن نیازهای اساسی سیستم، وظایف مختلفی انجام میدهد (سامری و همکاران،107، 1394). اگرچه کارکرد - ساختار گرایان میپذیرند که نابرابری در نظام آموزشی (آموزش عالی) وجود دارد؛ اما مطرح میکنند که وجود نابرابری آموزشی بیشتر به علت تفاوت در استعداد، نگرش و مسئولیتپذیری فردی (دانشجویان) است تا پیامدهای عملکرد سیستم. در حالی که نظریهپردازان تعارض مارکسیستی مانند بوردیو[13] (1997)، کلینز[14] (1971)، باولز و جینتیس[15] (1976) بیان میکنند نابرابری آموزشی و اجتماعی نتیجة نقص و کاستیهای سیستم اجتماعی است. این نظریهپردازان تعلیم و تربیت را به عنوان مهمترین ابزار ایدئولوژیک دولت میدانند که به نفع طبقة حاکم خدمت میکند. مشابهاً اقتصاددانان نئومارکسیست از جمله باولز و جنیتس (1976) انتقاد میکنند که سیستم آموزشی در جامعة سرمایهداری نابرابریهای اقتصادی را مشروع میسازد. بنابراین، آن نظریهپردازان نتیجهگیری میکنند که مدارس در جوامع مدرن در واقع به جای از بین بردن نابرابری آن را بازتولید میکنند (چنگ، 83، 2009).
درونداد آموزشی |
فرهنگی
|
اعتبارات |
دانشجویی
|
پژوهشی
|
آموزشی
|
دانشگاه فرهنگیان با اهداف تأمین و تربیت معلمان، مدیران، مربیان، کارکنان و پژوهشگرانی متعهد، ارتقای شایستگیهای عمومی، تخصصی و حرفهای منابع انسانی و... راهاندازی شده است. در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ایران نیز راهکار استقرار نظام ملی تربیت معلم و راه اندازی دانشگاه فرهنگیان با رویکرد آموزش تخصصی و حرفهای تربیت محور پیشنهاد شده است (سند تحول بنیادین، 26، 1390). رسالت دانشگاه فرهنگیان تربیت نیروی متعهد ومتخصص برای آموزش وپرورش است. اگر پردیسهای دانشگاه فرهنگیان در موقعیتهای نابرابر درونداد باشند، محصول دانشگاه که همان معلمان میباشند به شیوه نابرابر وکیفیت نابرابر تربیت خواهند شد. از طرفی دیگر یکی از عناصر نابرابری در همه نظامهای آموزشی معلم وکیفیت متفاوت تربیت اوست. بنابراین خود آموزش و پرورش در تربیت نسل نوجوان و جوان نابرابر برخورد خواهد کرد و سیستم آموزشی نابرابر خواهد شد. هدف از این پژوهش تبیین میزان نابرابریها از نظر برخورداری از شاخصهای درونداد آموزشی و رتبهبندی پردیسهای دانشگاه فرهنگیان کل کشور در جهت نیل به توسعه پایدار آموزشی در کشور میباشد. با شناخت علل و عوامل نابرابریها و همچنین شناسایی کمبودها و امکانات در پردیسهای دانشگاه فرهنگیان بهترین راهکارها و استراتژیهای مناسب در جهت رفع این کمبود در اختیار مدیران و برنامهریزان سازمان مرکزی دانشگاه فرهنگیان قرار گرفته، همچنین قدمهای موثری در کاهش نابرابریها و توسعه پایدار آموزشی و توازن در تربیت نیروی متخصص در دانشگاه فرهنگیان برداشته خواهد شد، و از طرفی آموزش و پرورش از فارغ التحصیلان این دانشگاه که در شرایط برابر آموزش دیدهاند بهره برده و نابرابریها در آموزش و پرورش به حداقل برسد و از طرفی دیگر امید به توسعه پایدار آموزشی در سیستم آموزشی کشورمان در آیندهای نزدیک رقم بخورد.
شکل 1. مدل مفهومی تحقیق
سوالات پژوهش :
1-رتبه بندی پردیس های دانشگاه فرهنگیان سراسر کشور از نظر نشانگرهای درونداد آموزشی چگونه است؟
2-عوامل مؤثر در جهت ایجاد نابرابریها و ناهمگنیها در پردیس های دانشگاه فرهنگیان چه می باشد؟
پیشینه پژوهش:
به منظور دستیابی به تحقیقات ومطالعاتی که تاکنون در زمینه موضوع پژوهش انجام گرفته به کتابخانه های ،مراکز تحقیقاتی مراجعه ودر این زمینه جستجوها انجام گرفت.همچنین با هدف آگاهی یافتن وبهره گرفتن از آخرین یافته های نتایج ودستاوردهای پژوهش ها ومطالعات انجام شده در داخل وخارج از شبکه های داخلی وجهانی به طور گسترده ای استفاده شد.لیکن به رغم جستجوی بسیار، پژوهش وپایان های که به طور مستقیم با موضوع پژوهش مرتبط باشد(به زبان لاتین وفارسی) بدست نیامد. اما از تحقیقاتی که می تواند درتقویت مبانی نظری پژوهش مؤثر باشد، به چند مورد اشاره می گردد؛
شاهآبادی و بنیاد (1393) در مطالعهای با هدف بررسی عوامل مؤثر بر نابرابری آموزشی در بین فراگیران شهر کازرون، به این نتیجه رسیدند که نابرابری آموزشی در شهر مورد سنجش با متغیرهای نوع مدرسه، وضعیت تحصیلی شخص، ارزیابی دانش آموز از خودش، معدل ابتدایی، معدل راهنمایی و معدل دبیرستان، دفعات مردودی در دوران مدرسه، تعداد افراد خانواده که دارای مدرک دانشگاهی هستند، ارتباط معنادار دارد. حسنی و همکاران (1392) در مطالعهای با هدف بررسی نابرابری در آموزش و پرورش دختران و پسران مقطع متوسطه استان آذربایجان غربی با استفاده از شاخصهای برونداد شناختی و برونداد غیرشناختی، منابع انسانی، پوشش تحصیلی، فرایند آموزشی و زمینهای به صورت مقایسهای نشان دادند، بین شاخصهای فضا، نیروی انسانی و پوشش تحصیلی نابرابری وجود دارد. کریمیان و رجبی (1389) در پژوهشی به تحلیل عدالت اجتماعی در شهر با تاکید بر نابرابریهای آموزشی در شهر زاهدان پرداختهاند و نتایج آنها بیانگر این مطلب است که بین مناطق شهر زاهدان در برخورداری از امکانات آموزشی تفاوت فاحشی وجود دارد و منطقه دو شهرداری به عنوان برخوردارترین منطقه و مناطق یک و سه به عنوان مناطق محروم از این حیث محسوب میشوند. در میان شاخصهای مورد بررسی بیشترین اختلاف در برخورداری از امکانات آموزشی در بین مناطق به لحاظ شاخص مراکز آموزش عالی غیر دولتی با ضریب 82/1 و کمترین اختلاف در میان شاخصها در سرانه مهد کودک و پیش دبستانی با 72/0 میباشد. در مجموع ضریب اختلاف برای تمامی شاخصهای مورد بررسی در سطح بالایی بوده که نابرابری شدیدی را در توزیع سرانههای در بین مناطق شهری تبیین میکند.
نتیجه مطالعه هولم[16] و دیگران (2015) که به بررسی و شناسایی جنبههای پایداری در برنامه درسی دانشگاهها و یکپارچهسازی آموزش برای توسعه پایدار بیانگر این مطلب است که چگونه ادغام داوطلبانه برنامههای آموزش برای توسعه پایدار در سیستمهای مدیریتی میتواند بر معضلات یکپارچهسازی آموزش برای توسعه پایدار فائق آید. آنها این تحقیق را در یازده کشور منطقه اسکاندیناوی انجام دادند و چارچوب فرایندی آنان شامل: برنامهریزی، ارزیابی، نظارت و اجرای برنامه آموزش برای توسعه پایدار بود. کیم[17] (2006) در مطالعهای به بررسی رابطه نابرابری آموزش و نابرابری درآمد پرداخته است. او به طور تجربی رابطه بین نابرابری آموزشی و نابرابری درآمد را بری کشورهای سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) و غیره OECD با استفاده از دادههای ترکیبی 100 کشور برای دوره 2000-1960 تحلیل و بررسی کرده است. نتایج تحقیق نشان میدهد که نابرابری آموزش رابطه مثبتی با نابرابری درآمد دارد. کای ـ لیون[18] و همکاران (2004) با استفاده از چند شاخص عملکرد پژوهشی و دانشگاهی شامل جوایز نوبل طی سالهای 2002-1991، تعداد پژوهشگران در سطوح بالا، مقالات چاپ شده و عملکرد سرانه اعضای هیات علمی به رتبهبندی 500 دانشگاه برتر دنیا پرداخته است. شلدون[19] (2000) در تحقیقی به جستجوی کیفیت و برابری پرداختهاند. از نظر ایشان اقدامات مورد نیاز برای افزایش کیفیت آموزش برای همه ساکنان، افزایش بودجه، معلمان مجرب و توسعه ظرفیت دولت محلی برای برنامه ریزان بیان میکند. همچنین، اسکات و میتاس (1996)، کلاتیزداک، مامونیتزو استیگوس (2001) به رتبهبندی دانشگاههای دنیا و اروپا مبادرت کردهاند. دانشگاهها و مؤسسات آموزشی بهعنوان مراکز اصلی علمی در کشور برای حضور هر چه فعالتر در عرصه رقابت، ناگزیر به شناخت وضعیت موجود خود میباشند. (تابع بردار، 2، 1391).
روششناسی پژوهش:
تحقیق حاضر از نظر هدف از نوع تحقیقات کاربردی است. از نظر شیوة جمع آوری اطلاعات توصیفی ـ تحلیلی و به شیوة اسنادی انجام شده است. جامعة آماری پژوهش شامل کلیه پردیسهای دانشگاه فرهنگیان سراسر کشور که شامل 64 پردیس بوده (هر استان دو پریس براداران و خواهران) میباشد. لازم به ذکر است که کلیه پردیسهای دانشگاه فرهنگیان سراسر کشور (نمونه مورد مطالعه) به صورت تمام شمار مورد بررسی و مطالعه قرار گرفتهاند.
در جمعآوری آمار و اطلاعات (شاخصهای درونداد آموزشی) از آمارهای مربوط به سازمان مرکزی و اطلاعات هریک از پردیسهای دانشگاه فرهنگیان سراسر کشور استفاده شده است (جدول 1). برای انجام محاسبات از نرم افزار رایانه ای Excel و SPSS استفاده شده است. با استفاده از مدلهای تاپسیس و روش وزندهی آنتروپی به رتبهبندی پردیسهای دانشگاه فرهنگیان به لحاظ شاخصهای درونداد آموزشی مبادرت گردیده است. برای اندازه گیری میزان نابرابریهای پردیس دانشگاههای مورد مطالعه در شاخصهای دروندادی نظیر؛ اعتبارات و امکانات، شاخصهای فرهنگی، شاخصهای دانشجویی، شاخصهای آموزشی و شاخصهای پژوهشی از مدل ضریب پراکندگی استفاده شده، همچنین، برای گروهبندی پردیسهای دانشگاه فرهنگیان سراسر کشور از نظر میزان نابرابری مربوط به شاخصهای درونداد آموزشی (یا سطح توسعه) از تکنیک تحلیل خوشهای استفاده شده است. تحلیل خوشهای تکنیکی است برای گروهبندی افراد یا موضوعات (در این مطالعه پردیسهای دانشگاه فرهنگیان مورد نظر است)، بهطوریکه در این گروهبندی موضوعات درون گروه شباهت زیادی با همدیگر داشته، اما تفاوت قابل توجهی را با گروههای دیگر دارند. بنابراین، اگر گروهبندی فوق به شیوه صحیح انجام گیرد، و در صورت رسم نمودار، افراد (پردیسهای دانشگاه فرهنگیان) درون هر گروه در یک مجموعه نزدیک بههم قرار میگیرند در حالیکه فاصله زیادی با سایر گروهها خواهند داشت (کلانتری، 330، 1389). در پایان از طریق تحلیل رگرسیونی به تجزیه و تحلیل عوامل مؤثر بر نابرابری به لحاظ شاخصهای درونداد آموزشی در بین پردیسهای دانشگاه فرهنگیان سراسر کشورپرداخته شده است.
مراحل کار در مدل TOPSIS
مرحله اول: تشکیل ماتریس دادهها (Aij) بر اساس n آلترناتیو و k شاخص و سپس بی مقیاس کردن دادهها و تشکیل ماتریس استاندارد از طریق رابطه (rij).
مرحله سوم: تعیین وزن هر یک از شاخصها (wi) بر اساس آنتروپی شانون که در ادامه آورده شده و تشکیل ماتریس Vij.
یکی از انواع روشها برای تعیین وزن نسبی هر یک از معیارها که در این مطالعه نیز مورد استفاده قرار گرفته است، روش آنتروپی شانون است که در ادامه روش استفاده از آن نشان داده شده است.
در ماتریس تصمیم نرمالیزه شده، به ازای شاخص jام آنتروپی (Ej) به صورت زیر محاسبه میشود:
به طوری که است. همچنین جهت محاسبه اطمینان به صورت زیر اقدام میشود:
در نهایت با استفاده از مقادیر (dj) وزنهای معیار تصمیم به شکل زیر تعیین گردید:
مرحله چهارم: تعیین فاصله i امین آلترناتیو از آلترناتیو ایدهآل حداکثر (بالاترین عملکرد هر شاخص A*) و حداقل (پائین ترین عملکرد هر شاخص 16A-"> ) که در ادامه نشان داده شده است.
مرحله ششم: تعیین معیار فاصلهای برای آلترناتیو ایدهآل مثبت 16Si*"> و ایدهآل منفی 16Si-">
مرحله هفتم: تعیین ضریبی که برابر است با فاصلة آلترناتیو حداقل ( 16 Si-"> ) تقسیم بر مجموع فاصلة آلترناتیو حداقل ( 16Si-"> ) و فاصلة آلترناتیو ایده آل ( 16Si*"> ) که آن را با ( 16Ci*"> ) نشان داده و از رابطة زیر محاسبه می شود:
مرحله هشتم: رتبهبندی آلترناتیوها بر اساس میزان 16Ci*"> . میزان فوق بین صفر و یک در نوسان است. در این راستا 16Ci*=1"> نشان دهندة بالاترین رتبه و 16Ci*=0"> نیز نشان دهندة کمترین رتبه است (طاهرخانی، 1386: 67-66-65).
جدول (1) شاخصها و متغیرهای مورد استفاده در این مطالعه
شاخصهای اعتبارات و امکانات درونداد |
1- میانگین کل پرداختی به اعضای هیأت علمی تمام وقت (پاداش، خدمات رفاهی، ماموریت ...)؛ 2- میزان پرداختی حقوق و مزایا به اعضای غیر هیئت علمی تمام وقت (پاداش، خدمات رفاهی,ماموریت ...)؛ 3- میزان اعتبارات هزینه های توسعه فناوری اطلاعات (پهنای باند اینترنت، امنیت فضای مجازی، ....) 4- درصد اعتبارات صرف شده در امور رفاهی هیأت علمی و کارکنان از کل اعتبارات پردیس؛ 5- درصد اعتبارات صرف شده در اعتبارات تحقیقاتی پردیس (پروژهها، فرصتهای مطالعاتی و ...) از کل اعتبارات پردیس؛ 6- درصد اعتبارات و هزینههای معاونت پژوهشی و فناوری (پروژه تحقیقاتی، برگزاری جشنوارهها و ...) از کل اعتبارات پردیس؛ 7- نسبت هزینه ها و اعتبارات معاونت نظارت و ارزیابی از کل اعتبارات پردیس؛ 8- نسبت هزینه های معاونت دانشجویی (خدمات ورزشی، مشاورهای و ...) از کل اعتبارات پردیس؛ 9- هزینهها و اعتبارات مرکز هوشمندسازی (تامین، تولید، توسعه و پشتیبانی شبکه و فناوری)؛ 10- نسبت تعداد رایانه و دستگاههای اداری (زیراکس، چاپگر و...) به تعداد دانشجویان در پردیس؛ 11- هزینهها و اعتبارات اداره کل شاهد و ایثارگر (برگزاری و شرکت در جشنواره؛ خدمات ورزشی و...) از کل اعتبارات پردیس؛ 12- نسبت تعداد دفاتر (اتاقهای) اعضای هیأت علمی به کل اعضای هیأت علمی تمام وقت؛ 13- نسبت مساحت کل دفاتر مخصوص اعضای هیأت علمی به تعداد اعضای هیأت علمی تمام وقت؛ 14- درصد هزینه ها و اعتبارات معاونت فرهنگی و اجتماعی (فرهنگی و فوق برنامه) از کل اعتبارات پردیس |
شاخصهای فرهنگی درونداد |
1- سرانه دانشجویی فضای فرهنگی (مساجد، نمازخانهها، تالار نمایش) به تفکیک پردیسها؛ 2- تعداد مساجد و نمازخانههای به دانشجویان؛ 3- نسبت مساحت نمازخانهها به دانشجویان. |
شاخصهای دانشجویی درونداد |
1- سرانه فضای خوابگاههای دانشجویی با تفکیک جنسیت؛ 2- سرانه فضای تربیت بدنی در پردیس؛ 3- نسبت هزینههای تغذیهای دانشجویی، فرهنگی رفاهی، ورزشی، و فوق برنامه دانشجویی به کل اعتبارات پردیس؛ 4- هزینهها و اعتبارات حراست؛ 5- میزان دانشجویان به تفکیک جنسیت و مقاطع مختلف تحصیلی در گروههای عمده تحصیلی. |
شاخصهای آموزشی درونداد |
1- تعداد اعضاء هیئت علمی پردیسها به تفکیک جنسیت و رتبه علمی و گروه تحصیلی؛ 2- نسبت اعضای هیأت علمی تمام وقت به دانشجویان در پردیسها به تفکیک مرتبه علمی مقطع و گروه تحصیلی؛ 3- تعداد رشتههای آموزشی دایر در پردیسهای دانشگاه فرهنگیان به تفکیک گروههای تحصیلی در مقاطع مختلف؛ 4- تعداد دفعات بازنگری برنامه درسی به تفکیک رشته و مقطع تحصیلی در طی 5 سال در دانشگاه فرهنگیان؛ 5- سرانه دانشجویی فضای آموزشی (کلاس درس) به تفکیک پردیسها؛ 6- نسبت رایانههای متصل به اینترنت به تعداد دانشجویان در پردیس؛ 7- نسبت اعضای هیأت علمی تمام وقت به دانشجویان در کل و به تفکیک مرتبه علمی؛ 8- میانگین واحدهای درسی تدریس شده توسط هر عضو هیأت علمی در هر نیمسال تحصیلی؛ 9- نسبت مدرسین مدعو به کل اعضای هیأت علمی در سال؛ 10- تعداد دورههای آموزشی علمی طی شده توسط سر گروههای آموزشی؛ 11- هزینههای اداری (ملزومات و مواد مصرفی)؛ 12- سرانه فضای پردیس. |
شاخصهای پژوهشی درونداد |
1- تعداد نسخههای خطی و اسناد قدیمی موجود در کتابخانههای پردیس؛ 2- نسبت تعداد عناوین مجلات علمی پژوهشی موجود در کتابخانههای پردیس (به زبانهای مختلف) به کل دانشجویان؛ 3- اعتبارات و هزینههای معاونت پژوهشی و فناوری (پروژه تحقیقاتی، برگزاری جشنوارهها و...)؛ 4- تعداد عناوین کتابهای موجود در کتابخانه به کل دانشجویان در پردیس؛ 5- تعداد عناوین کتابهای مرجع موجود به کل دانشجویان در پردیس. |
یافته های پژوهش
برای پاسخ به سؤالات پژوهش نخست با از مدل تاپسیس و به کمک مدل وزندهی آنتروپی شانون به رتبهبندی پردیسهای دانشگاه فرهنگیان کشور پرداخته شده، سپس با استفاده مدل ضریب پراکندگی وضعیت نابرابریهای پردیس دانشگاههای فرهنگیان مورد مطالعه مشخص شده است. و آنگاهبرای گروهبندی پردیسهای دانشگاه فرهنگیان کشور از نظر وضعیت نابرابری (یا سطح توسعه) شاخصهای دروندادی آموزشی از تکنیک تحلیل خوشهای استفاده شده و در نهایت نیز به کمک تحلیل رگرسیونی عوامل مؤثر بر نابرابری به لحاظ شاخصهای درونداد آموزشی در بین پردیسهای دانشگاه فرهنگیان سراسر کشور مورد بررسی قرار گرفته است، که نتایج در ادامه آورده شده است.
پاسخ سؤال اول پژوهش:
رتبه بندی پردیس های دانشگاه فرهنگیان سراسر کشور از نظر نشانگرهای درونداد آموزشی چگونه است؟
رتبهبندی پردیسهای دانشگاه فرهنگیان
همانطور که در جدول 1 مشاهده میشود به طور کلی برای بررسی وضعیت نابرابری پردیسهای دانشگاه فرهنگیان سراسر کشور به لحاظ شاخصهای درونداد آموزشی از 41 نشانگر مورد استفاده قرار گرفته است. براساس نتایج بدست آمده، و براساس مجموع شاخصهای اعتبارات و امکانات، فرهنگی، دانشجویی، آموزشی و پژوهشی و به عبارتی شاخصهای تلفیقی به ترتیب پردیسهای شهید چمران تهران، علامه امینی آذربایجان شرقی و شهید بهشتی خراسان رضوی در رتبههای اول تا سوم و پردیسهای شهید مقصودی همدان، امیرکبیر البرز و امام جعفر صادق خراسان شمالی در رتبههای 62 تا 64 جای گرفتهاند. به عبارتی دیگر، به صورت کلی براساس شاخصهای تلفیقی پردیسهای شهید چمران تهران با ضریب تاپسیس 402/0 و امام جعفر صادق خراسان شمالی با ضریب تاپسیس 001/0 در اولویت اول و آخر از نظر برخورداری از شاخصهای تلفیقی درونداد آموزشی قرار گرفتهاند. همچنین، همانطور که مشاهده میشود ضریب پراکندگی کل شاخصهای تلفیقی 79/0 بوده که نشان از نابرابری بالای پردیسهای دانشگاه فرهنگیان سراسر کشور به لحاظ شاخصهای درونداد آموزشی دارد. براساس ضریب پراکندگی بدست آمده برای شاخصهای مورد بررسی میتوان گفت بیشترین میزان نابرابری بین پردیسهای مورد مطالعه به لحاظ شاخصهای اعتبارات و امکانات و آموزشی بوده و کمترین میزان نابرابری به لحاظ شاخص فرهنگی بوده است (جدول 2).
جدول 2. رتبهبندی پردیسهای دانشگاه فرهنگیان سراسر کشور از نظر نشانگرهای درونداد آموزشی
نام پردیس |
اعتبارات و امکانات |
فرهنگی |
دانشجویی |
آموزشی |
پژوهشی |
تلفیقی |
سطح توسعه (کلی) |
||||||
تاپسیس |
رتبه |
تاپسیس |
رتبه |
تاپسیس |
رتبه |
تاپسیس |
رتبه |
تاپسیس |
رتبه |
تاپسیس |
رتبه |
||
شهید چمران تهران |
0.351 |
1 |
0.352 |
1 |
0.5517 |
1 |
0.4406 |
1 |
0.503 |
1 |
0.402 |
1 |
برخوردار |
علامه امینی آذربایجان.ش |
0.301 |
3 |
0.303 |
2 |
0.5406 |
2 |
0.3102 |
2 |
0.483 |
2 |
0.338 |
2 |
|
شهید بهشتی خراسان.ر |
0.314 |
2 |
0.183 |
5 |
0.1652 |
3 |
0.2546 |
4 |
0.062 |
14 |
0.364 |
3 |
|
رسول اکرم (ص) خوزستان |
0.108 |
6 |
0.255 |
3 |
0.1602 |
5 |
0.1944 |
6 |
0.068 |
13 |
0.298 |
4 |
|
شهید پاک نژاد یزد |
0.147 |
4 |
0.216 |
4 |
0.1288 |
6 |
0.1788 |
8 |
0.038 |
26 |
0.225 |
5 |
نیمه برخوردار |
دکتر شریعتی مازندران |
0.065 |
10 |
0.182 |
6 |
0.0973 |
7 |
0.3102 |
3 |
0.029 |
27 |
0.199 |
6 |
|
خواجه نصیرالدین طوسی کرمان |
0.062 |
11 |
0.165 |
7 |
0.0946 |
9 |
0.0719 |
15 |
0.023 |
28 |
0.189 |
7 |
|
شهید باهنر اصفهان |
0.058 |
12 |
0.106 |
12 |
0.0855 |
11 |
0.0718 |
17 |
0.023 |
29 |
0.147 |
8 |
|
شهید صدوقی کرمانشاه |
0.038 |
14 |
0.145 |
8 |
0.0743 |
13 |
0.0715 |
18 |
0.0855 |
8 |
0.106 |
9 |
محروم |
زینبیه شهرستانهای تهران |
0.145 |
5 |
0.130 |
10 |
0.0973 |
8 |
0.0689 |
19 |
0.0743 |
9 |
0.097 |
10 |
|
الزهرا زنجان |
0.075 |
8 |
0.113 |
11 |
0.0946 |
10 |
0.1602 |
10 |
0.0725 |
10 |
0.083 |
11 |
|
شهید بهشتی هرمزگان |
0.079 |
7 |
0.10 |
13 |
0.0855 |
12 |
0.1288 |
11 |
0.0719 |
11 |
0.081 |
12 |
|
شهید مدرس کردستان |
0.070 |
9 |
0.14 |
9 |
0.1652 |
4 |
0.0725 |
13 |
0.0718 |
12 |
0.080 |
13 |
|
شهید باهنر کرمان |
0.039 |
13 |
0.092 |
15 |
0.0604 |
18 |
0.2546 |
5 |
0.1788 |
3 |
0.078 |
14 |
|
فاطمه الزهرا (س) یزد |
0.023 |
17 |
0.095 |
14 |
0.0515 |
19 |
0.1944 |
7 |
0.1652 |
4 |
0.068 |
15 |
|
شهید رجایی کرمانشاه |
0.023 |
16 |
0.092 |
16 |
0.0718 |
14 |
0.1788 |
9 |
0.1602 |
5 |
0.058 |
16 |
|
علامه طباطبایی بوشهر |
0.030 |
15 |
0.084 |
19 |
0.0715 |
15 |
0.0743 |
12 |
0.1288 |
6 |
0.056 |
17 |
|
فاطمه الزهرا (س) آذربایجان.ش |
0.019 |
20 |
0.053 |
25 |
0.068 |
16 |
0.0725 |
14 |
0.0973 |
7 |
0.053 |
18 |
|
فاطمه الزهرا هرمزگان |
0.019 |
19 |
0.045 |
27 |
0.0614 |
17 |
0.0719 |
16 |
0.015 |
30 |
0.053 |
19 |
|
شهید مطهری سیستان و بلوچستان |
0.005 |
33 |
0.040 |
28 |
0.0415 |
30 |
0.0414 |
24 |
0.014 |
32 |
0.052 |
20 |
|
شهید رجایی سمنان |
0.005 |
32 |
0.038 |
30 |
0.0514 |
20 |
0.0500 |
20 |
0.013 |
34 |
0.051 |
21 |
|
بنت الهدی اردبیل |
0.0051 |
31 |
0.038 |
29 |
0.0300 |
34 |
0.0482 |
21 |
0.012 |
36 |
0.048 |
22 |
|
بنتالهدی صدر گیلان |
0.0045 |
34 |
0.037 |
31 |
0.0482 |
21 |
0.0471 |
22 |
0.010 |
37 |
0.047 |
23 |
|
امام محمدباقر خراسان.ش |
0.0038 |
35 |
0.034 |
33 |
0.0471 |
22 |
0.0461 |
23 |
0.008 |
38 |
0.040 |
24 |
|
بحرالعلوم چهارمحال بختیاری |
0.0036 |
36 |
0.034 |
34 |
0.0461 |
23 |
0.0355 |
25 |
0.007 |
40 |
0.040 |
25 |
|
حکیم ابوالقاسم فردوسی البرز |
0.012 |
28 |
0.034 |
32 |
0.0447 |
25 |
0.0353 |
26 |
0.007 |
41 |
0.039 |
26 |
|
بنتالهدی صدر بوشهر |
0.015 |
25 |
0.033 |
35 |
0.0442 |
27 |
0.0346 |
27 |
0.005 |
47 |
0.035 |
27 |
|
شهید مدرس ایلام |
0.008 |
29 |
0.063 |
21 |
0.0427 |
28 |
0.0321 |
28 |
0.0419 |
24 |
0.034 |
28 |
|
شهیدبهشتی زنجان |
0.007 |
30 |
0.063 |
22 |
0.0419 |
29 |
0.0314 |
29 |
0.0124 |
35 |
0.031 |
29 |
|
شهید باهنر فارس |
0.017 |
23 |
0.055 |
23 |
0.0384 |
31 |
0.0306 |
30 |
0.0141 |
31 |
0.031 |
30 |
|
آیتاله طالقانی قم |
0.019 |
18 |
0.054 |
24 |
0.0356 |
33 |
0.020 |
31 |
0.0427 |
23 |
0.030 |
31 |
|
شهید باهنر چهارمحال بختیاری |
0.017 |
22 |
0.049 |
26 |
0.0447 |
24 |
0.019 |
32 |
0.0442 |
22 |
0.029 |
32 |
|
فاطمه الزهرا اصفهان |
0.017 |
21 |
0.074 |
20 |
0.0442 |
26 |
0.019 |
33 |
0.0384 |
25 |
0.028 |
33 |
|
کوثر کهگیلویه و بویراحمد |
0.015 |
24 |
0.085 |
17 |
0.038 |
32 |
0.019 |
34 |
0.0447 |
21 |
0.027 |
34 |
|
علامه طباطبایی لرستان |
0.014 |
26 |
0.085 |
18 |
0.029 |
35 |
0.017 |
35 |
0.0131 |
33 |
0.025 |
35 |
|
شهید باهنر همدان |
0.013 |
27 |
0.0316 |
36 |
0.023 |
41 |
0.017 |
36 |
0.0515 |
15 |
0.024 |
36 |
|
شهید باهنر مرکزی |
0.0027 |
38 |
0.0316 |
37 |
0.023 |
42 |
0.015 |
38 |
0.0514 |
16 |
0.024 |
37 |
|
شهید رجایی قزوین |
0.0027 |
37 |
0.029 |
38 |
0.0275 |
36 |
0.014 |
41 |
0.0500 |
17 |
0.024 |
38 |
|
علامه طباطبایی آذربایجان.غ |
0.0025 |
39 |
0.028 |
39 |
0.0270 |
37 |
0.013 |
43 |
0.0482 |
18 |
0.022 |
39 |
|
بنتالهدی صدر کردستان |
0.0024 |
40 |
0.026 |
40 |
0.0266 |
38 |
0.012 |
45 |
0.0471 |
19 |
0.021 |
40 |
|
شهید رجایی آذربایجان غربی |
0.0023 |
42 |
0.025 |
41 |
0.0265 |
39 |
0.010 |
46 |
0.0461 |
20 |
0.021 |
41 |
|
شهید مفتح شهرستانهای تهران |
0.0023 |
41 |
0.0248 |
43 |
0.0251 |
40 |
0.008 |
47 |
0.0075 |
39 |
0.021 |
42 |
|
شهیدباهنر خراسان.ج |
0.0022 |
44 |
0.023 |
44 |
0.0227 |
43 |
0.007 |
50 |
0.0063 |
43 |
0.019 |
43 |
|
حضرت معصومه (س) قم |
0.0021 |
45 |
0.022 |
46 |
0.0214 |
44 |
0.017 |
37 |
0.0065 |
42 |
0.017 |
44 |
|
آیتاله کمالوند لرستان |
0.0022 |
43 |
0.019 |
47 |
0.0209 |
45 |
0.005 |
52 |
0.0051 |
46 |
0.017 |
45 |
|
شهید رجایی فارس |
0.0018 |
47 |
0.025 |
42 |
0.0206 |
46 |
0.015 |
39 |
0.0051 |
45 |
0.015 |
46 |
|
زیبنب کبری (س) مرکزی |
0.0015 |
50 |
0.0125 |
48 |
0.0189 |
47 |
0.0031 |
56 |
0.0039 |
49 |
0.014 |
47 |
|
رسالت سیستان و بلوچستان |
0.0015 |
49 |
0.0223 |
45 |
0.0182 |
48 |
0.0045 |
53 |
0.0013 |
54 |
0.013 |
48 |
|
امام جعفر صادق خراسان.ش |
0.0011 |
53 |
0.0101 |
50 |
0.0153 |
49 |
0.0036 |
54 |
0.0012 |
55 |
0.012 |
49 |
|
امام خمینی گلستان |
0.0009 |
55 |
0.0106 |
49 |
0.0148 |
50 |
0.0036 |
55 |
0.0005 |
62 |
0.011 |
50 |
|
فاطمه الزهرا (س) خوزستان |
0.0008 |
56 |
0.0100 |
51 |
0.0027 |
57 |
0.0141 |
40 |
0.0004 |
63 |
0.010 |
51 |
|
امام جعفر صادق (ع) ایلام |
0.0007 |
58 |
0.0052 |
58 |
0.0028 |
56 |
0.0131 |
42 |
0.0013 |
53 |
0.008 |
52 |
|
علامه طباطبایی اردبیل |
0.0007 |
57 |
0.0044 |
59 |
0.0025 |
58 |
0.0124 |
44 |
0.0052 |
44 |
0.008 |
53 |
|
صدیقه طاهره (س) مازنداران |
0.0012 |
52 |
0.0037 |
60 |
0.0024 |
59 |
0.0076 |
48 |
0.0044 |
48 |
0.007 |
54 |
|
بنتالهدی صدر قزوین |
0.0019 |
46 |
0.0020 |
61 |
0.0023 |
60 |
0.0073 |
49 |
0.0037 |
50 |
0.006 |
55 |
|
الزهرا (س) سمنان |
0.0013 |
51 |
0.0014 |
62 |
0.0023 |
61 |
0.0061 |
51 |
0.0011 |
56 |
0.006 |
56 |
|
شهید هاشمی نژادخراسان. ر |
0.0015 |
48 |
0.0012 |
63 |
0.0051 |
52 |
0.0022 |
58 |
0.0009 |
57 |
0.005 |
57 |
|
آیتاله خامنهای گلستان |
0.0006 |
59 |
0.0095 |
52 |
0.0051 |
51 |
0.0021 |
60 |
0.0008 |
58 |
0.005 |
58 |
|
امام علی (ع) گیلان |
0.0005 |
61 |
0.0088 |
53 |
0.0039 |
53 |
0.0020 |
62 |
0.0007 |
59 |
0.004 |
59 |
|
شهید ایزدپناه کهگیلویه و بویراحمد |
0.0005 |
60 |
0.0081 |
54 |
0.0038 |
54 |
0.0018 |
64 |
0.0007 |
60 |
0.004 |
60 |
|
امام سجاد خراسان. ج |
0.0004 |
63 |
0.0078 |
55 |
0.0034 |
55 |
0.0023 |
57 |
0.0006 |
61 |
0.002 |
61 |
|
شهید مقصودی همدان |
0.0003 |
64 |
0.0058 |
56 |
0.0022 |
62 |
0.0022 |
59 |
0.0020 |
51 |
0.002 |
62 |
|
امیرکبیر البرز |
0.0009 |
54 |
0.0054 |
57 |
0.0018 |
63 |
0.0021 |
61 |
0.0014 |
52 |
0.001 |
63 |
|
امام جعفر صادق خراسان. ش |
0.0004 |
62 |
0.0011 |
64 |
0.0004 |
64 |
0.0020 |
63 |
0.0004 |
64 |
0.001 |
64 |
|
ضریب پراکندگی |
87/0 |
52/0 |
79/0 |
88/0 |
81/0 |
79/0 |
همانطور که مشاهده میشود (جدول 2) پردیسهای دانشگاه فرهنگیان کشور از نظر سطح توسعه شاخصهای دروندادی آموزشی با استفاده از تکنیک تحلیل خوشهای به سه گروه برخوردار، نیمه برخوردار و محروم تقسیم شدهاند. براساس نتایج بدست آمده 25/6 درصد از پردیسهای مورد مطالعه از نظر شاخصهای مورد مطالعه در گروه برخوردار، 25/6 درصد در گروه نیمه برخوردار و 5/87 درصد و به عبارتی 56 پردیس از کل پردیسهای دانشگاه فرهنگیان کشور از نظر وضعیت سطح توسعه شاخصهای دروندادی آموزشی در سطح محروم قرار دارند.
پاسخ سؤال دوم پژوهش:
عوامل مؤثر در جهت ایجاد نابرابریها و ناهمگنیها در پردیس های دانشگاه فرهنگیان چه می باشد؟
دراین تحقیق بهمنظور اندازهگیری تأثیر جمعی متغیرهای مستقل (شاخصهای درونداد) بر متغیر وابسته (شاخص تلفیقی) از رگرسیون گام به گام (Stepwise) استفاده شده است. روش رگرسیون گام به گام در آغاز با مقایسه متغیرهای مستقل ارتباطی، مهمترین متغیر را وارد مطالعه میکند به عبارتی دیگر ابتدا متغیری را که بیشترین همبستگی را با متغیر وابسته دارد، وارد مطالعه میکند. این روند تا زمانی ادامه مییابد که هیچ متغیر مستقلی توانایی ورود به مطالعه رگرسیون را نداشته باشد. نتایج حاصل از این آزمون در جدول 4 نشان داده شده است.
متغیرهای مستقلی که در بخش تحلیل رگرسیونی مورد استفاده قرار گرفتند که در بخش تحلیل همبستگی، معنیداری آنها با متغیر وابسته به اثبات رسیده باشد (جدول 3). بهعبارتی تمامی متغیرهای مستقلی که با متغیر وابسته ارتباط معنیداری دارند وارد تحلیل رگرسیونی خواهند شد. همانطور که در جدول 3 مشاهده میشود، رابطه معنیداری در سطح اطمینان 99 درصد بین متغیرهای تحقیق وجود دارد.
همچنین، بهمنظور تعیین هم خطی بین متغیرهای مستقل از آزمون عامل تورم واریانس (VIF) استفاده شده است. درصورتی (حجازی و همکاران، 1390) که مقدار آماره بین یک و پنج باشد، مشکل همخطی وجود ندارد. همانطور که از نتایج آماره VIFدر جدول 4 مشاهده میشود، هیچگونه همخطی بین متغیرهای مستقل وجود ندارد. از اینرو، اثرات مستقیم به دست آمده برای هر متغیر مستقل قابل اعتماد هستند.
جدول 3. تعیین رابطه بین متغیرهای تحقیق
متغیر اول |
متغیر دوم |
نوع آزمون |
||
نابرابری (شاخص تلفیق) |
اعتبارات و امکانات |
اسپیرمن |
**926/0 |
000/0 |
آموزشی |
اسپیرمن |
**939/0 |
000/0 |
|
دانشجویی |
اسپیرمن |
**851/0 |
003/0 |
|
پژوهشی |
اسپیرمن |
**869/0 |
000/0 |
|
فرهنگی |
اسپیرمن |
**679/0 |
000/0 |
منبع: یافتههای تحقیق، 1396 : معنی داری در سطح 01/0
جدول 4. رگرسیون چندگانه توأم برای عوامل تببین کننده توسعه (یا نابرابری)
متغیر مستقل |
B |
Beta |
t |
Sig |
VIF |
Tolerance |
عرض از مبدأ (Constant) |
00/0 |
- |
045/0 |
964/0 |
- |
- |
اعتبارات و امکانات |
597/0 |
498/0 |
06/7 |
000/0 |
8/4 |
164/0 |
آموزشی |
611/0 |
496/0 |
02/8 |
000/0 |
68/4 |
213/0 |
پژوهشی |
233/0- |
238/0- |
9/4- |
000/0 |
9/2 |
344/0 |
فرهنگی |
211/0 |
216/0 |
3/3 |
01/0 |
8/4 |
196/0 |
976/0 952/0 R2 تصحیح شده = 949/0 09/292 Sig = 000/0
شاخصهای وارد شده در مدل به میزان 2/95 درصد از تغییرات نابرابری پردیسهای دانشگاه فرهنگیان کشور را به لحاظ شاخصهای دروندادی آموزش تبیین میکند و باقی مانده اندک واریانسها به وسیله عوامل ناشناخته که در این تحقیق نیامده، تبیین و پیشبینی میشوند (جدول 4).
براساس ضریب Beta بدست آمده برای شاخصهای مورد نظر میتوان گفت شاخص اعتبارات و امکانات بیشترین تأثیر را در پیشبینی متغیر وابسته (میزان نابرابری بین پردیسهای دانشگاه فرهنگیان کشور) دارد. همچنین در جدول 4 جهت تأثیر هر متغیر مستقل نشان داده شده است. بنابراین معادلۀ رگرسیونی برای تعیین میزان تأثیر متغیرهای مستقلی که در پیش بینی متغیر وابسته (میزان نابرابری بین پردیسهای دانشگاه فرهنگیان کشور از نظر شاخصهای درونداد آموزشی) دخالت دارند، به صورت زیر خواهد بود:
0.498X1 + 0.496X2 - 0.238X3 + 0.216X4
شاخصهای اعتبارات و امکانات، شاخصهای آموزشی، شاخصهای پژوهشی و شاخصهای فرهنگی.
بحث و نتیجهگیری
باتوجه به اینکه شناسایی جایگاه مناطق (استان، شهرستان یا هر منطقهی مورد نظر دیگر) نسبت به یکدیگر، لازمهی برنامهریزی منطقهای بوده، لذا برنامهریزی منطقهای با هدف توسعه و کاهش نابرابریها از موضوعات مهم هر کشوری، بهویژه کشورهای در حال توسعه است. هدف از این مطالعه ارزیابی وضعیت نابرابری پردیسهای دانشگاه فرهنگیان از نظر برخورداری از شاخصهای درونداد آموزشی میباشد، لذا، 64 پردیس دانشگاه فرهنگیان کل استانهای کشور (پردیسهای برادران و خواهران) در پنج شاخص اصلی (شاخصهای درونداد آموزشی) و با استفاده از 41 نشانگر مورد بررسی قرار گرفت.
از بین 64 پردیس دانشگاه فرهنگیان کل استانهای کشور در شاخصهای اعتبارات و امکانات پردیسهای دانشگاه شهید چمران و شهید بهشتی خراسان رضوی و شاخصهای آموزشی، شاخصهای پژوهشی، شاخصهای فرهنگی و شاخصهای دانشجویی پردیسهای شهید چمران تهران و علامه امینی آذربایجان شرقی برخوردارترین و به ترتیب از نظر شاخصهای اعتبارات و امکانات پردیسهای دانشگاه امام سجاد خراسان جنوبی و دانشگاه شهید مقصودی همدان، شاخصهای فرهنگی دانشگاه شهید هاشمی نژادخراسان رضوی و دانشگاه امام جعفر صادق خراسان شمالی، شاخصهای دانشجویی دانشگاه امیرکبیر البرز و دانشگاه امام جعفر صادق خراسان شمالی و شاخصهای آموزشی دانشگاه امام جعفر صادق خراسان شمالی و دانشگاه شهید ایزدپناه کهگیلویه و بویراحمد و شاخصهای پژوهشی دانشگاه فاطمه الزهرا (س) خوزستان و دانشگاه امام جعفر صادق خراسان شمالی محرومترین پردیسهای دانشگاه فرهنگیان میباشند. در بررسی رتبهبندی پردیسهای دانشگاه فرهنگیان کل کشور در نشانگرهای تلفیقی (شاخصهای درونداد آموزشی) مشخص شد پردیسهای ترتیب پردیسهای شهید چمران تهران، علامه امینی آذربایجان شرقی و شهید بهشتی خراسان رضوی در رتبههای اول تا سوم و پردیسهای شهید مقصودی همدان، امیرکبیر البرز و امام جعفر صادق خراسان شمالی در رتبههای 62 تا 64 جای گرفتهاند. به عبارتی دیگر، به صورت کلی براساس شاخصهای تلفیقی پردیسهای شهید چمران تهران با ضریب تاپسیس 402/0 و امام جعفر صادق خراسان شمالی با ضریب تاپسیس 001/0 در اولویت اول و آخر از نظر برخورداری از شاخصهای تلفیقی درونداد آموزشی قرار گرفتهاند. پردیس دانشگاه شهید چمران تهران در اکثریت شاخصهای پنجگانه مورد مطالعه دارای اوضاع مساعی بوده و در رتبهاول قرار داشته و همچنین در همهی شاخصهای مورد بررسی در دستهی برخوردار قرار گرفته است که از دلایل این امر میتوان به جایگاه اداری، سیاسی، اقتصادی و مرکزیت شهر تهران به عنوان پایتخت کشور و تمرکز اکثریت نهادها، سازمانها و حتی دانشگاههای معتبر کشور در این شهر اشاره نمود. با توجه به این امر میتوان گفت نتیجه بدست آمده با نتایج مطالعات موسوی و همکاران (1394)، سامری و همکاران (1394)، احمدی (1396)، کریمیان و رجبی (1389)، شاهآبادی و بنیاد (1393)، حسنی و همکاران (1392) و ... در زمینه وجود انواع نابرابری (بهویژه نابرابری آموزشی) در بین مناطق مورد نظر، مطابقت دارد.
براساس نتایج رگرسیون شاخصهای اعتبارات و امکانات، شاخصهای آموزشی، شاخصهای پژوهشی و شاخصهای فرهنگی بر شاخص تلفیقی (شاخصهای درونداد آموزشی) دارای تأثیر معنیدار بوده و به عبارتی این شاخصها وضعیت و میزان نابرابری بین پردیسهای دانشگاه فرهنگیان مورد مطالعه را تعیین میکنند. شاخصهای اعتبارات و امکانات با ضریب بتای 498/0 و شاخصهای فرهنگی با بتای 216/0 به ترتیب بیشترین و کمترین تأثیر را در پیشبینی متغیر وابسته (میزان نابرابری بین پردیسهای دانشگاه فرهنگیان کشور) دارند. بنابراین، مطابق با رتبهبندی پردیسهای دانشگاه فرهنگیان مورد مطالعه از نظر برخورداری از شاخصهای پنجگانه مورد بررسی، احداث فضاهای آموزشی، فرهنگی، ورزشی و حتی اتاق اساتید متناسب با تعداد دانشجویان و همچنین، در نظر گرفتن بودجه متاسب و متعادل برای هریک از پردیسها به نسبت تعداد دانشجویان پیشنهاد میگردد. به عبارتی دیگر پیشنهاد میشود تخصیص بوده برای هریک از پردیسهای دانشگاه فرهنگیان براساس نزدیکی یا دوری به پایتخت کشور نباشد.
در این مطالعه، باتوجه به اینکه شاخصهای اعتبارات و امکانات بیشترین تأثیر را در پیشبینی نابرابری (یا توسعه) پردیسهای دانشگاه فرهنگیان از نظر شاخصهای درونداد آموزشی را به خود اختصاص داده است، لذا اهمیت برنامهریزی و دقتنظر در زمینه تخصیص بودجه و امکانات از نظر معیارهای مختلف از جمله معیارهای کمی و کیفی توصیه میگردد. سیتم آموزشی مؤثرترین نهاد برای مقابله با نابرابری در سطوح مختلف کشور است و توزیع عادلانه و متانسب اعتبارات، امکانات و منابع مختلف آموزشی ـ پژوهشی به منظور تحقق و نیل به توسعه پایدار آموزشی و در نهایت برخورداری همگان از آموزش با کیفیت از وظایف برنامهریزان سطوح کلان کشور است. از طرفی دیگر با توجه به اهمیت نظام برنامهریزی در ایجاد تعادل در مناطق و نواحی مختلف و از طرفی دیگر با توجه به وجود نارساییهای نظام برنامهریزی سطوح کلان و بالادستی، برنامهریزی نیمهمتمرکز و ناحیهای توصیه میگردد. به صورت کلی، براساس نتایج مطالعه حاضر، پردیسهای دانشگاه فرهنگیان که در سطح محروم قرار گرفتهاند، باید در اولویت اول در زمینه انجام برنامهریزی و سرمایهگذاریهای جهتدار و هدفمند در زمینه توسعه شاخصهای درونداد آموزشی قرار گیرند.
منابع
[1]. دانشجوی دکتری مدیریت آموزشی، گروه علوم تربیتی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، Allahverdi1347@gmail.com
[2] . استاد رشته مدیریت آموزشی، گروه علوم تربیتی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، Mhs_105@yahoo.com
[3] . دانشیار رشته مدیریت آموزشی، گروه علوم تربیتی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، galavandi@gmail.com
[4] . دانشیار رشته جغرافیا، گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، Mousavi424@yahoo.com
[5] Umbach & Smart
[6] Barnett
[7] Maponya
[8] Rawls
[9] Cheng
[10] Rahman & Naim
[11] Noddings
[12] Adler
[13] Bourdieu
[14] Collins
[15] Bowles & Gintis
[16] Holm
[17] Kim
[18] Kai lyon
[19] Sheldon