مطالعه کیفی مناسبات بوروکراسی آموزشی با تجربه آموزشی معلمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه دانشگاه فردوسی مشهد

2 استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه کردستان

چکیده

شناخت نقاط ضعف و قوّت نظام آموزشی و عوامل مؤثر بر آن یکی از مهم­ترین ملزومات برنامه­ریزی آموزشی است. پژوهش حاضر با چنین رویکردی درصدد بررسی این موضوع است که چه مناسباتی بین بوروکراسی آموزشی و تجربه آموزشی معلّمان وجود دارد؟ و این مناسبات، اثربخشی آموزشی را به چه جهتی هدایت کرده است؟ بدین منظور چارچوب مفهومی پژوهش بر اساس مفاهیم بوروکراسی، بوروکراسی ابزاری، قفس آهنین بوروکراتیک و سوءکارکردهای بورورکراسی تنظیم گردید و جهت پاسخ به مسأله پژوهش از روش اسنادی و تحلیل روایت استفاده گردید. در این پژوهش برای گردآوری داده­ها از تکنیک مصاحبه و جهت تحلیل داده­ها از تکنیک­های تحلیل تماتیک و تحلیل محتوای کیفی استفاده شد. میدان مطالعه نیز شهر سنندج بود و مشارکت­کنندگان دبیران دبیرستان‌های نواحی دوگانه شهر سنندج بودند که با توجه به معیار اشباع نظری با 41 نفر از معلّمان شهر سنندج مصاحبه به عمل آمد. نتایج پژوهش بیانگر آن است که بوروکراسی آموزشی در ایران در تقابل با تجربه آموزشیِ معلّمان قرار دارد. به طوری که بوروکراسی آموزشی از طریق مؤلفه­های معیارهای قبولی دانش‌آموزان، بی‌انضباطی، هنجارشکنی و بوروکراسی نانوشته شرایطی را پدید آورده است که موجب منفعل نمودن معلّمان شده است و این امر موجب کاهش اثربخشی در نظام آموزشی است.

کلیدواژه‌ها


آهنچیان، محمدرضا. (1392). بوروکراسی دانشگاهی: مسائل و چالش­ها. فصلنامه انجمن آموزش عالی ایران، 5(4)، 22- 3.
آقازاده، احمد. (1382). تاریخ آموزش و پرورش ایران. تهران: ارسباران.
استراوس، انسلم، و کربین، جولیت. (1390). مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریه زمینه­ای (ترجمه ابراهیم افشار). تهران: نی. (تاریخ انتشار به زبان اصلی 1990).
اندرسون، لورمن. (1377). افزایش اثربخشی معلّمان در فرآیند تدریس (ترجمه­ محمد امینی). تهران: انتشارات­ مدرسه. (تاریخ انتشار به زبان اصلی 1998).
بهرنگی، محمدرضا، و طباطبایی، بهار. (1388). بررسی رابطه کارآفرینی با اثربخشی مدیران دبیرستان­های دخترانه شهر کرمان. فصلنامه رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 1(3)، 88-67.
پاشا، ابراهیم. (1380). از سازمان رسمی تا بوروکراسی: مروری نقدمایه بر ادبیات بوروکراسی. فصلنامه علوم اجتماعی، 8(13)، 99-81.
دیلینی، تیم. (1387). نظریه­های کلاسیک جامعه­شناسی (ترجمه بهرنگ صدیقی و وحید طلوعی). تهران: نی. (تاریخ انتشار به زبان اصلی 2000).
زکی، محمدعلی. (1388). بررسی جامعه­شناختی نیروی انسانی در آموزش و پرورش، فصلنامه پژوهش­های مدیریت منابع انسانی، 1(2)، 172-147.
ستاری، صدرالدین؛ نامور، یوسف و راستگو، اعظم. (1390). میزان اجرای ویژگی­های بوروکراسی و تمایلات دیوانسالارانه مدیران. رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، 2(4)، 168-153.
شاددل، آمنه. (فروردین و اردیبهشت 1385). تأملی بر بوروکراسی در کشورهای جهان سوم. مجله اقتصادی، 6(53)، 45-33.
شارع­پور، محمود. (1386). جامعه­شناسی آموزش و پرورش. تهران: سمت.
شیربگی، ناصر؛ محمدی، فردین و محمدی، جمال. (1393). تبیین رابطه شناخت معلّمان از اهداف مقطع متوسطه و اثربخشی آموزشی. دو فصلنامه مطالعات برنامه­ریزی آموزشی، 2(3)، 170-139.
صافی، احمد. (1366). تئوری بوروکراسی و کاربرد آن در سازمان­های آموزش و پرورش. فصلنامه تعلیم و تربیت، 3(4)، 17-7.
صبوری، منوچهر. (1373). جامعه­شناسی سازمان­ها. تهران: شب­تاب.
کرایب، یان. (1388). نظریه­ی اجتماعی کلاسیک (ترجمه­ شهناز مسمی­پرست). تهران: آگه. (تاریخ انتشار به زبان اصلی 1997).
گیدنز، آنتونی. (1386). جامعه­شناسی (ترجمه­ منوچهر صبوری). تهران: نی. (تاریخ انتشار به زبان اصلی 2001).
محمدپور، احمد. (1392). روش تحقیق کیفی: ضد روش. جلد دوم. تهران: جامعه­شناسان.
نقیّه، مجید. (1389). ظرافت­های معلّمی. تهران: گاج.
واعظی، مظفرالدین؛ حسینی، رسول و امیرحسنی، امیر. ( 1388). بررسی ارتباط مؤلفه­های رفتاری مدیران با اثربخشی دبیرستان­های شهر تهران. مجله روانشناسی و علوم تربیتی، 39(2)، 30-13.
وبر، ماکس. (1389). دین، قدرت، جامعه (ترجمه احمد تدیّن). تهران: هرمس. (تاریخ انتشار به زبان اصلی 1970).
وزارت آموزش و پرورش. (1390). سند تحول بنیادین آموزش و پرورش. تهران: دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
حاجی، مظفر. (1380). تفصیل اهم برنامه­های وزارت آموزش و پرورش و شرح نارسایی­های نظام آموزشی توسط وزیر وقت آموزش و پرورش. احمد آقازاده، تاریخ آموزش و پرورش ایران (1-15). تهران: ارسباران.
Charlton, G. (2010). The cancer of bureaucracy: How it will destroy science, medicine, education; and eventually everything else. Medical Hypotheses, 74(6), 961-965.
Glaser, B. G., & Strauss, A. L. (1967). The discovery of Grounded Theory: Strategies for qualitive research. Chicago: Aldintransaction a Division of transaction publishers.
Hoy, W., & Feruson, J. (1985). A theoretical framework and exploration of organizational effectiveness of school. Educational administive quarterly, 21(2), 117- 134.
Kowalski, T. (1992). Perception of desired skills for effective principal. Journal of school leader ship, 2(3), 299- 309.
Neuman, W. L. (2006). Basic of social Research; Qualitive and Quantitative approach. London: Allyan & Bacon.
Smit, K. B., & Larmier, C. W. (2004). A mixed relationship: bureaucracy and school performance. Public administration review, 64(6), 728-736.
Verdi’s, A., Krimakdis, T., & Pashiardis. P. (2003). Historical, Comparative and statistical perspective of school effectiveness research. The international journal of Educational Management, 17(4), 155- 169.
Wu, R. T. (2005). Relationship between teachers teaching effectiveness and school effectiveness in comprehensive high school in Taiwan& republic of china. Barcelona: Paper presented the international Congress of school effectiveness ad improvement presented at international.