تحلیل هزینه های آموزشی مناطق آموزش و پرورش شهر تهران

مقدمه
آموزش یکی از مهمترین نیازهای انسان برای رسیدن به کمال است. آموزش و پرورش از
طریق تحولاتی که در رفتار فرد بهوجود میآورد در رشد و پویایی فرهنگ جامعه نیز تأثیر
عمیقی می گذارد در حقیقت میزان مشارکت مردم در فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی
که در تحول جامعه نقش اساسی دارد وابسته به سطح آموزش و پرورش آنان است )عمادزاده،
1312،10 (. همچنین یکی از ارکان توسعه هر کشور، بخش آموزش آن است. این بخش از آن
جهت دارای اهمیت فوقالعاده است که هم ابزاری برای توسعه بوده و هم یکی از اهداف توسعه
محسوب می شود، در کشورهای مختلف، استقرار و فعالیت نظام های آموزشی به یک جریان
عادی و مستمر تبدیل شده است و هر ساله بخش عظیمی از منابع مادی، در قالب بودجه های
دولتی و هزینه های شخصی، در این راه صرف می شود. بهعلاوه اوقات زیادی از بهترین دوران
زندگی انسان .)3 ، ها به آموزش های مختلف اختصاص می یابد )متوسلی و آهنچیان، 1311
توجه بیشتر مردم و دولت های کشورهای در حال توسعه در سه دهه آخرقارن بیساتم باه
سرمایهگذاری برروی انسان را می توان در سهم هزینه های عمومی آموزش و پارورش باه عناوان
درصدی از تولید ناخالص ملی ) GNP ) 1 و سهم آن ازکل هزینه های دولت مشاهده کرد. بهعنوان
نمونه هزینه های عمومی آموزش و پرورش بهعنوان درصادی از کال هزیناه هاای دولات طای
سال 11 درصد بودجه است در حالی که این هزینه در سالهاای - / های 1333 1331 در ایران 1
11 درصاد باوده اسات )آهنچیاان و متوسالی، - - / 3 و 2 / 1 و 2 / 1311 1311 1301 بهترتیب 2
.)33 :1311
چنین رشدی در هزینه های آموزشی می تواند بهعلت تغییرات و تحولات عوامل گونااگونی
باشد که بررسی و تعمق در آنها موجب می گردد تا تحلیل دقیق تر و کارآمدتری از هزینه ها باه
دست آید . این عوامل عبارتند از: الف( رشد تقاضای جامعه برای خدمات آموزشای؛ ب( ارتقاا
کیفیت خدمات آموزشی؛ و ج( افزایش قیمت ها و نرخ تورم، از قدرت خریاد هار واحاد از پاول
می کاهد و به نوبه خود، قدرت خرید اختصاص یافته به آموزش را تقلیل می دهاد. ایان مسا أله
ایجاب می کند که بودجه آموزش و پرورش هر ساله با رشدی بیش از نرخ تاورم افازایش یاباد،
: چنین افزایشی خود می تواند موجب بالاتر رفتن هزینه های آموزشی گاردد )عماادزاده ، 1312
- .)131 133
در اقتصاد آموزش و پرورش مسأله تعادل بین هزینه های آموزشی و هزینه های مربوط باه
دیگر فعالیت های اجتماعی بحث مهم و قابلملاحظاه ای اسات . مسا أله ایان اسات کاه از نظار
1. Gross National Product
دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی / دوره چهارم/ شماره 8 / پاییز و زمستان 4901
04
اقتصادی و از لحاظ موازنه بین مصرف و بازده تا چه میزان از بودجاه عماومی را باه آماوزش و
پرورش می توان اختصاص دادو تا چه حد می توان پیش رفت؟ با این وصف در اکثار نظاام هاای
اقتصادی جهان امروز، سهم آموزش و پرورش را از تولید ناخالص ملی و از بودجه دولت و دیگار
منابع محلی مرتباً اضافه می کنند و افزایش بودجه سالانه قابل ملاحظه است، اما هنوز تنگناهای
ناشی از کمبود منابع مالی وجود دارند و ضعف بودجه مسئله عمومی است. زیرا روناد افازایش
هزینه ها بیشتر و سریعتر از میزان افزایش سالانه بودجه و اعتبارات آموزشی است. همان طور که
مشخص شد، برای برنامه ریزان و سیاستگذاران آموزشی، هزینه هاای آماوزش و پارورش حاائز
اهمیت است. بهدست آوردن ستانده بدون مصرف منابع امکانپذیر نیست؛ زیرا از نظر اقتصادی
امکان تولید هیچ کالا یا خدمتی بدون پرداخت هزینه های آن وجود ندارد )آهنچیان و متوسلی،
.)113 :1311
برنامه ریزان آموزشی در کشورهای در حال توسعه همیشه مواجه با مسائل و چالش هایی از
قبیل گسترش برنامه های آموزش و پرورش، پیش بینی هزینه های آموزشی، ارزیابی سیاست های
مختلف در زمینه مسائل آموزشی، کارآترین راه رسیدن به یاک هادف، ساودآوری طارح هاای
مختلف سرمایه گذاری در آموزش و پارورش و در نهایات باا تخصایص مناابع در باین ساطوح
آموزشی مختلف روبهرو هستند؛ حل چنین مسائلی در گرو تحلیل هزینه هاای آموزشای اسات
)خشوعی، 131:1311 (. محاسبه هزینه های تولید خدمات آموزشی قدری پیچیده است، چراکه
هزینه تولید خدمات آموزشی برای فرد، مؤسسه ارائه کننده و جامعه، از سه دیدگاه متفاوت قابل
ارزیابی است. در تحلیل هزینه های آموزشی اصولاً دو بعد مورد توجه قرار می گیرد:
1( فراهم کردن ابزاری برای تجزیه و تحلیل جنبه های مالی آموزش و پرورش )شناخت(؛
2( بهدست آوردن پارامترهایی برای پیش بینی روند فعالیت های سیستم آموزشی )پیشبینای(
.)11 : )خشوعی، 1311
تحلیل هزینه می تواند برآوردهایی را از چگونگی هزینه برنامه ها فراهم کند، قبل از آن کاه
برنامه اجرا شود )روسی و فریمن 1 1333 ( و همچنین تحلیل هزینه ممکن است درک عملیات ،
برنامااه را بهبااود بخشااد و هزینااه هیرمنتظااره را آشااکار کنااد )اسااول و مااارکزک 2 ؛2110،
گولیبیوسکی 3 2110 (. تحلیل هزینه به طرق مختلف و در سطوح متفااوتی )یعنای در ساطح ،
واحد آموزشی و سطح نظام آموزشی( انجام می شود. در تحلیل هزینه های آموزشای ساه حاوزه
اساسی مطرح می شود، اولین حوزه مربوط به خانواده ها و افراد است کاه باا توجاه باه مناافع و
1. Rosi& Freeman
2. Swell &Marczek
3. Golebiewski
تحلیل هزینه های آموزشی مناطق آموزش و پرورش شهر تهران
09
فوائدی که آموزش و پرورش در آینده نصیب افراد خواهد کرد برای این بخش هزینه می کنناد .
دومین حوزه دولت ها هستند کاه اصاولا مباالن هنگفتای را از طریاق آماوزش بار روی ماردم
سرمایه گذاری می کنند و آخرین حوزه در تحلیل هزینه ها، واحد های آموزشای هساتند کاه در
تحلیل هزینه و ساختار آموزشی در یاک واحاد آموزشای، دو رویکارد کلای ماورد توجاه قارار
می گیرد: یکی این که آموزش یک فرد طی یک دوره آموزشی معین یا ارائه یک واحد خادمات
آموزشی چه سهم و نقشی در هزینه واحد بهجای می گذارد و دیگری این که هر یک از نهاده های
تولید خدمات آموزشی چه سهم و نقشی در هزینه واحد بهجای می گذارد. در فرایناد آماوزش،
واحد آموزش، انسان آموزش ندیده را آموزش می دهد و سطح دانایی و تحصایلات وی را ارتقاا
می بخشد و از همین رو فرایند یاددهی یادگیری در یک واحد آموزشی متناظر با فرایند تولید -
در یک واحد اقتصادی در نظر گرفته می شود همین مسئله این امکان را فراهم مای کناد کاه از
ابزار تحلیل نظریه بنگاه )یعنی رابطه هزینه و تابع هزینه( برای تحلیال رفتاار واحاد آموزشای
.)112 : استفاده شود )نادری، 1313
برای تحلیل وضعیت مخارج آموزشی، از نسبت های مشخصی نیز استفاده مای شاود. بارای
مثال، نسبت مخارج آموزش از بودجه عمومی دولت، وضعیت امکانات اختصاص یافته در مقایسه
با سایر امور یا فعالیت های دولت را روشن می نماید. نسبت مخارج آموزشی به تولیاد ناخاالص
ملی، آن بخش از تولیدات یک جامعه که به امر آموزش اختصاص یافته را بیان می دارد )نادری،
.)111 :1313
از آنجا که هر سیاست آموزشی با توجه به هزینه هاای آن ماورد توجاه قارار مای گیارد،
هزینه ها نقش بسیار مهمی در تصمیم گیری ها دارند. از سوی دیگر هزینه ها پایه و اساس قیمت
را تشکیل می دهند و قیمت ها عامل مهمی در تخصیص منابع کمیاب برای نیازهای نامحدود در
جامعه بهشمار می آیند. شناخت دقیق هزینه ها کمک می کند تا تصمیم های بهتری اتخاذ گردد
111 (. هزینه ها بدان جهت اهمیت دارند : و اقدامات مناسبتری صورت پذیرد )عمادزاده، 1312
که بدون محاسبه آن ها امکان هرگونه تحلیل سودمندی و اثربخشی نظام آموزشی مقدور نیست.
از سوی دیگر،روش و نوع هزینه کردن برای نظام آموزشی تا حاد زیاادی تعیاین کنناد ۀ نحاوۀ
نگرش آن به مقوله هایی مانند برابری و اولویت مقاطع، سنخیت، رشتهها و مانناد ایان هاسات.
علاوهبر این نقش دولت ها بهعنوان عاملی سیاسی، در تصمیم گیری در این رابطاه بسایار مهام
.) است )آهنچیان و متوسلی، 13:1311
دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی / دوره چهارم/ شماره 8 / پاییز و زمستان 4901
09
طرح مؤسسه بینالمللی برنامه ریازی آموزشای ) IIEP ) 1 باه ایان نتیجاه رساید کاه در
برنامه ریزی آموزشی از تحلیل هزینه می توان برای مقاصد مختلف اساتفاده کارد. بارای مثاال ؛
ارزیابی امکان پذیری مالی برای بسط طرحها و پیشنهادهای اجرائی؛پیش بینی هزینه هاای آتای
آموزشوپرورش؛ تخمین هزینه سیاست های بدیل و هزینه اصالاحات یاا نوآوریهاای آموزشای؛
مقایسه روش های بدیل برای تحقق هدف هاای مشاابه، باه منظاور انتخااب اثاربخش تارین یاا
.)121 : اقتصادی ترین بدیل ها و بهبود کارایی استفاده از منابع )آهنچیان و متوسلی، 1311
وودهال در کتاب تحلیل هزینه منفعت و برنامه ریزی آموزشی آورده اند کاه برناماه ریازی -
آموزشی از طریق تحلیل هزینه های آموزشی می تواند اولاً امکان پذیری برنامه های آموزشی را از
لحاظ اقتصادی ارزیابی کند،ثانیاًً طرح دقیقی برای مخارج آموزشی در خلال هر یک از سال های
برنامه ریزی آموزشی تدوین کند و ثالثاً هزینه ها و نتایج واقعای اقتصاادی طارح هاای خااص را
ارزیابی نماید. با توجه به موارد فوق می توان گفت: تحلیل هزینه های آموزشی وسیله ای مناسب
برای مدیریت و برنامه ریزی آموزشی کارآمد فراهم می نماید و از این طریق است که می تواند در
راه کسب و آموزش و پرورش بیشتر و بهتر از منابع موجود، ساه م قابال تاوجهی داشاته باشاد
.) )وودهال، 1301
هرترت 2 آیا منابع مالی مساوی باه معناای مناابع ماالی « 1330 (، در پژوهشی با عنوان (
نشان داده است که بهطورکلی پراکنندگی هزینه »؟ مساوی برای دانش آموزان کلاس درس است
سرانه دانش آموزان در سطح مدارس بیشتر از سطح مناطق آموزشی است.
الکساندر 3 روشهای تخصیص منابع و پیشرفت « و همکاران ) 2111 (، در پژوهشی با عنوان
به نتایج » تحصیلی دانش آموزان در هزینه های منطقه ای از طریق مروری بر 21 منطقه آموزشی
زیر دست یافته اند: 1( ارتباط مثبتی بین نحوه تخصیص منابع و عملکرد مناطق آموزشی وجود
دارد، 2( مناطق آموزشی با عملکرد بالای تحصیلی دارای هزینه سارانه داناش آماوزی باالاتری
نسبت به دیگر مناطق بوده اند، 3( مناطق آموزشی با عملکرد بالا، بیشتر از رویکردهای مبتنای
بر نیاز استفاده کرده اند.
پان 1 تخصایص مناابع و بهباود عملکارد « و دیگران ) 2112 (، در پژوهشی تحات عناوان
به نتایج زیر دست یافته اند: 1( ایان منااطق بادون » دانش آموزان در 12 منطقه جنوب هربی
آن که افزایش مداومی در منابع خود ایجاد کنند در مقایسه با سایر مناطق به اصلاحات بادوامی
1. International Institute for Education Planning
2. Hertret
3. Alexander
4. Pan & Rude
تحلیل هزینه های آموزشی مناطق آموزش و پرورش شهر تهران
01
در عملکرد دانش آموزان دست یافته اناد، 2( ایان منااطق مناابع آموزشای خاود را بیشاتر باه
فعالیت های آموزشی اختصاص داده اند. این مطلب به این معناسات کاه هزیناه هاا را در دیگار
بخشها کاهش داده اند، 3 ( در ایان منااطق توجاه خاصای باه اساتخدام و نگهاداری معلماان
متخصص، نرخ دانش آموز به معلم، ساختارهای انگیزشی، حقاوق معلماان و نظاام پشاتیبانی از
کارکنان داشته اند و این راهبردها بهدلیل اطمینان از کیفیت بالای کارکنان انجام گرفته است.
حسین و همکاران ) 2113 ( در پژوهشی با عنوان هزینه هاای آماوزش هاای دولتای در ساطوح
مختلف نشان دادند که سهم آموزش دولتی از بودجه آموزشی استانی حدود 21 تاا 31 درصاد
می باشدکه قسمت اصلی بودجه آموزش ایالتی در پرداخت هزینه های برگشتی استفاده شده اند.
همچنین در سال ) 2111 ( گزارشی که به مرور اجمالی بر مطالعات چگونگی تخصایص مناابع
مالی در ایالات متحده )الگوی هزینه( پرداخته اسات، نشاان مای دهاد کاه پاز از اصالاحات
آموزشی در اواخر دهه 11 ، ایالات متحده در دهه 1311 ، شاهد افزایش قابلتاوجهی د ر مناابع
مالی بود. آمارها نشان می دهند که سرانه دانش آموزان در دهه 1301 در حدود 11 درصاد، در
دهاه 1311 حاادود 22 درصااد و در دهااه 1311 در حاادود 11 درصااد افاازایش داشااته انااد
)پیکاس 1 .)1330،
بهدنبال این افزایش منابع مالی بسیاری از سیاست گذاران آموزشی علاقه مناد شادند کاه
بدانند این افزایش در منابع مالی در کجا و برای چه چیزهایی خرج مای شاود؟ آیاا افازایش در
منابع مالی واقعاً موجب پیشرفت تحصیلی بیشتر دانش آموزان شده است؟ بدینترتیب یکساری
آهاز شد که داده های جدیادی دربااره »؟ منابع مالی چه چیز را می خرند « مطالعات تحت لوای
این که چطور منابع مالی تخصیص می یابند، فراهم آمد. عمده این مطالعات برروی یکی یا دو یا
هر سه موضوع الگوی هزینه ها، الگوی کارکنان و استفاده از منابع در ساطح منااطق و مادارس
تمرکز داشتند.
نتایج بسیاری از مطالعات نشان می دهد که هزینه سرانه دانش آموزان، تحصیلات و تجربه
معلمان، حقوق آنها و اندازه کلاس درس رابطه مثبتی با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دارد و
منابع مالی آموزشی فرصت های بهتری را در اختیار دانش آموزان قرار می دهد )لوا و رونسایول 2 ،
2111 (. ولی برخی از عوامل مانند زمینه اجتماعی دانش آماوزان و برخای از برناماه هاا مانناد
برنامه های جبرانی برای جلوگیری از افت تحصیلی، یادگیری مشارکتی در گروه هایی که شاامل
1. Picaus
2. Loi&Ronsival
دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی / دوره چهارم/ شماره 8 / پاییز و زمستان 4901
09
دانش آموزان ضعیف و هم دانش آموزان قوی باشد، تدریز توسط دانش آموزان کلاس های باالاتر
و یا همکلاسی ها تأثیر مثبت و قوی بر پیشرفت تحصیلی و اثربخشی هزینه ها دارد.
در پایان ادن و پیکاس با بررسی تحقیقات انجام شده در این زمینه، خاطر نشان می کنند
که افزایش در هزینه ها اگر به همان شیوه ای که منابع برای هزینه های جاری اختصاص می یابد
خرج شوند، افزایشی در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان حاصل نمی شود، یعنای ایان کاه شایوه
هزینه کردن مهم است. هزینه ها بیشتر باید بارای پشاتیبانی از راهبردهاای جدیاد باه منظاور
.) افزایش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان باشد )پیکاس و ادن، 1332
هیوبرت و فابر 1 یک تحلیل هزینه از مدارس عماومی « 2111 ( در گزارش خود با عنوان (
31 بیلیون دلار از هماه مناابع ماالی خاود را در / مناطق آموزشی تگزاس بطور کلی 3 » تگزاس
- 1/ 1 میلیون دانش آموز هزیناه کردناد. از ایان مقادار، 0 / سال 2113 1 برای آموزش حدود 3
بیلیون دلار مربوط به هزینه های سرمایه ای بوده است، تقریباً 3 میلیون مربوط به حقوق مدیران
و معلمان و بهره وامها و 31 میلیون هزینه های عملیاتی آموزش پایه را تشکیل می دهند.
بررسی هزینه ها در طی سال ها در ایالت تگزاس نشان می دهد که مخارج هار داناش آماوز
بعد از 3 سال اندکی پایین تر از نرخ تورم می شود. گرچه بعضی از هزینه ها مانند هزینه بیمه و
سلامتی و برخی مزایا سریع تر از نرخ تورم رشد می کنند، ولی بهطور متوسط مخاارج آماوزش
پایه برای هر دانش آموز حدود 13 دلار پایین می آید.
از جمله پژوهش هایی که در طی سالهای اخیر به مطالعه هزینه ها و تحلیل آنها در واحد
تحلیال هزیناه سارانه آماوزش « آموزشی می پردازد پژوهش رباط جزی ) 1311 (، تحت عنوان
می باشاد. وی در ایان پاژوهش » دانشجویان دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران
نشان داد که هزینه های تخصیص یافته در جهت آموزش دانشجویان طی سال های مورد مطالعه
افزایش کمی داشته است و میانگین هزینه سرانه به قیمت ثابت حدود 3210 هزار ریال مای -
باشد. میانگین نرخ افزایش پذیرش دانشجویان در مقاطع کارشناسی، کارشناسیارشد و دکتری
1 درصد می باشد. همچنین بررسی رابطه بین هزینه های آموزشی و / 1 و 20 /13 ،1/ بهترتیب 10
ستانده های آموزشی نشان دهنده رابطه معنادار می باشد و دانشجویان 31 درصد تغییرات متغیر
وابسته را تبیین می کنند، اما میان عوامل آموزشی )کادر آموزشای و هیرآموزشای( و هزیناه هاا
هیچ رابطه معناداری بهدست نیامده است.
تحلیل هزینه به طرق مختلف و در سطوح متفاوتی )یعنی در سطح واحد آموزشی و سطح
نظام آموزشی( انجام می شود. در تحلیل هزینه و ساختار آموزشای دریاک واحاد آموزشای، دو
1. Huebert& Faber
تحلیل هزینه های آموزشی مناطق آموزش و پرورش شهر تهران
09
رویکرد کلی مورد توجه قرار می گیرد: یکی این که آموزش یک فرد طی یک دوره آموزشی معین
یا ارائه یک واحد خدمات آموزشی چه سهم و نقشی در هزینه واحد بهجای می گذارد و دیگری
این که هریک از نهاده های تولید خدمات آموزشی چه سهم و نقشی در هزیناه واحاد باه جاای
می گذارد. برای رویکرد نخست از تابع هزینه و برای رویکرد دوم از رابطه هزینه استفاده می شود.
در این تحقیق پز از بررسی های نظری در مورد مسایل مورد بررسی پژوهش به شاناخت
انواع هزینه های آموزشی از دیدگاه فرد، جامعه و نظام آموزشی اقدام شده است. همچنین پاز
از بررسی کاربردها و ابعادی که تحلیل هزینه در آموزش دارد و ضارورت اساتفاده از ایان ناوع
تحلیل در واحدهای آموزشی، مشخص گردید که از طریق محاسبه تابع هزینه مای تاوان واحاد
آموزشی را مورد تحلیل هزینه ای قرار داد، ولی بررسی پیشینه تحقیق از زماان هاای بسایار دور
تاکنون روشن کرد که در یک بازه زمانی طولانی خصوصاً در سال های اخیر پژوهش های اندکی
در زمینه تجزیه و تحلیل هزینه های آموزش و پرورش و بهخصوص تواباع هزیناه در آماوزش و
پرورش ایران انجام شده، و ساعی شاده در پاژوهش حاضار باه تحلیال هزینا ههاای آموزشای
دانااش آمااوزان پرداختااه شااود. از آن جااا کااه هزینااه هااای آموزشاای از جانااب فاارد، دولاات و
مؤسسه/سازمان مورد توجه می باشد و این مطالعه باه منظاور تحلیال هزیناه از منظار منااطق
)سازمان( آموزش و پرورش شهر تهران طی سالهای 1313 1313 انجاام شاده، در واقاع باه -
بررسی هزینه هایی که هر منطقه آموزش و پرورش برای آموزش و تربیات یاک داناش آماوز در
تمام برنامه ها و مقاطعی که در این مناطق در طی این شش سال ارائه شده است می پردازد، در
نتیجه تحلیل یک واحد آموزشی می باشد. بررسی نظری تحقیاق مشاخص کارد کاه از طریاق
محاسبه تابع هزینه می توان واحد آموزشی را مورد تحلیل هزینه ای قرار داد. در تحلیال هزیناه
دریک واحد آموزشی برای بررسی ساختار تابع هزینه؛ هزینه کل، هزینه متوسط و هزینه نهایی
موردنظر قرار می گیرند و درنتیجه آن هزینه تولید ستانده آموزشی ارزیابی و از اطلاعات حاصله
برای تصمیم گیریهای آموزشی استفاده می شود.
لذا، با عنایت به مطالب ارائه شده، پژوهش حاضر قصد دارد تاا باه بررسای سا ؤالات زیار
بپردازد:
1( آیا روند هزینه آموزشی )بهطورکلی و به تفکیک برنامه هاای آموزشای( منااطق آماوزش و
پرورش شهر تهران افزایشی میباشد؟
2( تعداد و ساختار )وضعیت کمی( ستانده های آموزشی مناطق آموزش و پرورش شاهر تهاران
چگونه می باشد؟
دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی / دوره چهارم/ شماره 8 / پاییز و زمستان 4901
09
3( وضعیت قبولی، مردودی و معدل ستاندههای آموزشی )وضعیت کیفای( منااطق آماوزش و
پرورش شهر تهران چگونه است؟
1( رابطه بین ستانده های آموزشی و هزینه های آموزشی مناطق آموزش و پرورش شاهر تهاران
چگونه است؟
روششناسی
مطالعه حاضر به لحاظ هدف جز پژوهش های کاربردی و به لحااظ روش تحقیاق )شایوه
گردآوری دادهها(، پژوهش توصیفی از نوع همبستگی است.
جامعة آماری تحقیق مناطق نوزده گانه آموزش و پرورش شهر تهران میباشد. جهت تعیین
نمونه پژوهش از داده های روش سرشماری استفاده شده است. بدین معنا که اطلاعات موردنیاز
پژوهش از تمام مناطق نوزده گانه شهر تهران برای یک دوره شش ساله جمع آوری شده اسات.
در پژوهش حاضر، متغیرهای اولیه و محاسباتی که مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند به شرح
زیر هستند:
متغیرهای پایه شامل هزینه های کل، میزان قبولی به تفکیک دوره ها، تعداد دانش آماوزان
به تفکیک دوره ها، میزان مردودی به تفکیک دوره ها، تعداد معلمان و معدل دانش آموزان
متغیرهای محاسباتی شامل هزینه سرانه، دانش آموزان معیار شاده، هزیناه هاای کال باه
قیمت سال پایه و نسبت معلم به دانشآموز.
در این پژوهش برای گردآوری اطلاعات از شاخص ها و متغیرهای کلیدی تعیین شده برای
پاسخگویی به سؤالات تحقیق استفاده شده است. این شاخصها به دو دسته اطلاعاات ماالی و
اطلاعات آماری آموزشی دانشآموزی را شامل می شوند. -
اطلاعات مالی شامل شاخص های زیر می باشند:
هزینه های کلی )جاری( آموزشی 1 مناطق نوزده گانه آموزش و پارورش شاهر تهاران طای
سال های 1313 تا 1313 به قیمت ثابت و جاری
هزینه سرانه دانش آموزان مناطق نوزدهگانه آموزش و پرورش شهر تهران به تفکیک مقاطع
و دوره ها طی این دوره به قیمت ثابت و جاری
1 در این پژوهش بهدلیل ناچیز بودن یا صفر بودن هزینههای عمرانی در اکثر مناطق آموزشی، منظور از -
هزینه های کل، هزینههای جاری مناطق میباشد.
تحلیل هزینه های آموزشی مناطق آموزش و پرورش شهر تهران
08
این اطلاعات مالی از طریق مراجعه به اسناد و مدارک مالی مناطق ناوزده گاناه آموزشای
شهر تهران که در امور مالی بهخصوص گروه بودجه و تشکیلات آموزش و پرورش شاهر تهاران
بایگانی شده اند )از سال 13 تا 13 ( گردآوری شده اسات. محقاق باه منظاور با هدسات آوردن
اطلاعات دقیق، مدارک بایگانی شده هر منطقه در آموزش و پرورش شاهر تهاران را باه ترتیاب
مناطق و سال آن بررسی و اطلاعات مورد نیاز را استخراج کرده است.
اطلاعات آماری آموزشی ا دانش آموزی شامل شاخص های زیر می باشند:
تعداد دانش آموزان هر منطقه به تفکیک مقطع و دوره تحصیلی
تعداد دانش آموزان قبول هر منطقه به تفکیک مقطع و دوره تحصیلی
تعداد دانش آموزان مردودی هر منطقه به تفکیک مقطع و دوره تحصیلی
معدل دانش آموزان هر منطقه به تفکیک مقطع و دوره تحصیلی
نسبت معلم به دانش آموز هر منطقه به تفکیک مقطع و دوره تحصیلی
مقاطع و دوره های مورد بررسی شامل مقاطع ابتدایی، راهنمایی، متوسطه نظری، متوساطه
فنی و حرفه ای، متوسطه کارودانش و دوره پیش دانشگاهی می باشند. داده های آمااری پیراماون
شاخص های فوق توسط محقق جمع آوری شده است؛ بدینترتیب محقق با مراجعه باه سیساتم
بکفای 1 آموزش و پرورش شهر تهران به گردآوری داده های آماری اقدام نماوده اسات اطلاعاات
آماری سیستم بکفا، از طریق گزارش های سالانه مناطق آموزش در مورد تعاداد داناش آماوزان،
تعداد پرسنل و ... تهیه می شود.
اطلاعات مربوط به معدل، قبولی و مردودی دانش آموزان با مراجعه باه بخاش سانجش و
ارزیابی دوره های مربوطه )ابتدایی، راهنمایی و متوسطه نظری، فنای حرفاه ای، کاار و داناش و
پیش دانشگاهی( در سازمان آموزش و پرورش شهر تهران گردآوری شده است. برای این منظاور
نیز جداول مدونی توسط محقق تهیه شده است.
روش تجزیه و تحلیل داده ها
برای تجزیه و تحلیل داده ها و بدست آوردن نتایج واقعای از اطلاعاات ماالی و همچناین
مشخص نمودن میزان کاهش و افزایش واقعی هزینه ها، ارقام مالی به قیمات هاای ثابات ساال
1 بانک اطلاعات آماری آموزش و پرورش -
دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی / دوره چهارم/ شماره 8 / پاییز و زمستان 4901
00
1310 تبدیل گردیده اند )حذف عامل تورم از قیمت های جاری(. برای بدست آوردن قیمتهاای
ثابت از شاخص ضمنی هزینه های دولت استفاده شده است.
برای تبدیل ارقام مالی و هزینه ها به قیمت های ثابت از مراحل زیر استفاده شده است:
مرحله اول:
مرحله دوم:
از روش های آمار استنباطی یعنی تحلیل همبستگی و رگرسیون سااده و چندگاناه بارای
پاسخ به سؤال چهارم پژوهش )تابع هزینه( استفاده می شود.
تابع هزینه یک رابطه جبری است که ارتبااط باین آماوزش )ساتانده واحاد آموزشای( و
هزینه ها را تعیین می نماید. شکل کلی تابع هزینه را می توان بهصورت زیر در نظر گرفت:
بهترتیب ستانده آموزشی )دانش آموزان( و هزینه لازم برای تولید ،C و s که در آن C=F(s)
ستانده مزبور باشد. در این پژوهش برای بهدست آوردن تابع هزینه از رگرسیون چندگانه
استفاده شده است و در آن هزینه های کل )هزینه های جاری( و هزینه سرانه بهعنوان متغیر
وابسته و تعداد دانش آموزان هر مقطع و دوره بهعنوان متغیر مستقل وارد معادله رگرسیون
شده اند. در تحلیل رگرسیون ساده فرمول زیر استفاده می شود:
= t C

Ct مقدار برآوردشده
عرض از مبدأ یا مقدار ثابت =
ضریب زاویه یاضریب رگرسیون =
t t t C   S 
و در تحلیل رگرسیون چندگانه از فرمول زیر استفاده می شود:
1 2 2 3 3 Y   Q  Q  Q
تحلیل هزینه های آموزشی مناطق آموزش و پرورش شهر تهران
499
Y مقدار برآوردشده =Y
عرض از مبدأ یا مقدار ثابت =
تعداد دانش آموزان =Q
» هزیناه سارانه داناش آماوزان « یکی دیگر از شاخص های کلیدی در این پژوهش بررسی
می باشد. بهدلیل متفاوت بودن هزینه های آموزشی در مقاطع و دوره های مختلف و حاذف ایان
عامل در محاسبه هزینه سرانه دانش آموزان، از دانش آموز معیار برای محاسبه اعتباارات سارانه
دانش آموزان استفاده شده است. دانش آموز معیار از طریق فرمول زیر بهدست می آید:
دوره ابتدایی بهعنوان گروه مبنا در نظر گرفته میشوند:
مرحله دوم:
ضریب سرانه راهنمایی × تعداد دانش آموز معیارشده= تعداد دانش آموزان راهنمایی
ضریب سرانه متوسطه × تعداد دانش آموز معیارشده= تعداد دانش آموزان متوسطه
ضزیب سرانه فنی حرفهای × تعداد دانش آموز معیارشده= تعداد دانش آموزان فنی حرفهای
ضریب سرانه کاردانش × تعداد دانش آموز معیارشده= تعداد دانش آموزان کاردانش
ضریب سرانه پیشدانشگاهی × تعداد دانش آموز معیارشده= تعداد دانش آموزان پیش دانشگاهی
1، متوسا طه / بدین ترتیب ضریب سرانه هر دوره شاامل ابتادایی برابار باا 1، راهنماایی 2
2 کاه / 1، متوسطه کار و دانش 2 و متوسطه فنی و حرفاه ای 1 / 1، پیشدانشگاهی 2 / )نظری( 1
ضرایب ثابت آموزش و پرورش می باشند در نظر گرفته شده اند.
دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی / دوره چهارم/ شماره 8 / پاییز و زمستان 4901
494
یافته ها
داده های توصیفی
جدول 4: میانگین کاهش تعداد دانش آموزان مناطق آموزش و پرورش شهر تهران از
سال 89 تا 80
درصد تغییرات
4980
4989
دوره
- ٪ 1/21
01031
13331
تعداد کل دانشآموزان دورهها
- ٪ 1/11
21111
21121
ابتدایی
- ٪ 1/31
10111
22101
راهنمایی
- ٪ 1/31
11011
13001
متوسطه نظری
- ٪ 1/13
2111
2313
متوسطه فنی و حرفه ای
- ٪ 1/12
1333
2111
متوسطه کارودانش
- ٪ 1/11
3311
3122
متوسطه پیش دانشگاهی
منبع: محاسبات تحقیق
همانطور که در جدول ) 1( ملاحظه میشود میانگین نرخ دانش آموزان در تمامی دوره هاا
کاهش نشان می دهند. میانگین نرخ دانش آموزان آموزش و پرورش شهر تهاران باه طاورکلی از
1 درصد کااهش / 13331 در سال 1313 به 01031 در سال 1313 رسیده است و حدود 21
نشان میدهد.
جدول 9: میانگین افزایش قبولی دانش آموزان مناطق آموزش و پرورش شهر تهران از
سال 89 تا 80
درصد تغییرات
1313
1313
دوره
٪1
31/11
30/11
ابتدایی
٪1/12
31/12
31/11
راهنمایی
٪1/13
31/11
13/11
متوسطه نظری
٪1/10
12/21
11/31
متوسطه فنی و حرفهای
٪1/2
03/33
23/13
متوسطه کار و دانش
٪1/12
11/33
11/11
متوسطه پیشدانشگاهی
همانطور که در جدول ) 2( می بینیم درصد میزان قبولی دانش آماوزان نسابت باه ساال
1313 بهطورکلی در اکثریت مقاطع بهبود داشته است. کمترین میزان قبولی مرباوط باه دوره
تحلیل هزینه های آموزشی مناطق آموزش و پرورش شهر تهران
499
1 درصاد قباولی / "ابتدایی" با 1 درصد و بیشترین مرباوط باه دوره "فنای و حرفاه ای" باا 10
میباشد.
جدول 9: میانگین کاهش مردودی دانش آموزان مناطق آموزش و پرورش شهر تهران از
سال 89 تا 80
درصدتغییرات
4980
4989
دوره
- ٪ 1/32
2/13
3/22
ابتدایی
- ٪ 1/01
2/11
1/01
راهنمایی
- ٪ 2/13
1/11
10/12
متوسطه نظری
- ٪ 1/01
11/13
23/11
متوسطه فنی و حرفه ای
- ٪ 1/31
30/11
10/11
متوسطه کارودانش
- ٪ 1/11
12/01
11/10
متوسطه پیش دانشگاهی
منبع: محاسبات تحقیق
همانطور که در جدول ) 3( میبینیم میزان مردودی طای ایان ساال هاا باه طاورکلی در
اکثریت مقاطع رو به کاهش باوده اسات. بیشاترین کااهش میازان ماردودی مرباوط باه دوره
2 درصد و کمترین کاهش میازان ماردودی مرباوط باه دوره / "متوسطه نظری" با میانگین 13
1 درصد مردودی می باشد. ایان امار یاک نکتاه مثبات در خصاوص بهباود / "راهنمایی" با 01
عملکرد است.
جدول 1: میانگین افزایش معدل دانش آموزان مناطق آموزش و پرورش شهر تهران از سال
89 تا 80
درصد تغییرات
4980
4989
دوره
٪1/12
11/31
11/12
ابتدایی
٪1/11
10/31
10/10
راهنمایی
٪1/11
10/31
11/00
متوسطه نظری
٪1/11
11/11
11/01
متوسطه فنی و حرفهای
٪1/12
11/11
13/13
متوسطه کار و دانش
٪1/12
11/21
11/11
متوسطه پیشدانشگاهی
منبع: محاسبات تحقیق
دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی / دوره چهارم/ شماره 8 / پاییز و زمستان 4901
499
همانطور که جدول ) 1( نشان میدهد میزان معدل دانش آماوزان روباه بهباود داشاته و
افزایش یافته است. میانگین بالاترین معدل مربوط به دوره "ابتدایی" و میاانگین پاایین تارین
معدل مربوط به دوره "متوسطه کار و دانش" میباشد. افزایش میزان معدل نیز نشاانگر بهباود
عملکرد تحصیلی است.
جدول 9: نسبت دانشآموز به معلم در دورههای تحصیلی مناطق شهر تهران
دوره
سال
ابتدایی راهنمایی
متوسطه )نظری، فنی و
حرفهای و کار و دانش(
متوسطه پیش
دانشگاهی
کل
23 31/11 21 23 31 1313
21 31 13 21 32 1313
منبع: محاسبات تحقیق
همانطور که در جدول ) 1( میبینیم نسبت دانشآموز به معلم در طی سالهای مورد
مطالعه رو به کاهش بوده و از میانگین 11 دانشآموز به معلم در سال 11 به میانگین 21
دانشآموز به معلم در سال 10 رسیده است. این امر میتواند در بهبود کیفیت تدریز و
عملکرد تحصیلی تأثیری مثبت داشته باشد. نسبت دانشآموز به معلم از سال 13 تا 13 در
دوره ابتدایی روند صعودی دشته است. اما در دوره راهنمایی، متوسطه )نظری، فنی و حرفهای و
کار و دانش( و متوسطه پیشدانشگاهی روند نزولی داشته است.
جدول 9: سهم هر دوره تحصیلی از هزینه کل آموزش و پرورش شهر تهران از سال 89 تا 80
دوره تحصیلی ابتدایی راهنمایی نظری فنی حرفه ای کار و دانش پیش دانشگاهی
درصد هزینه کل 1312 1312 1310 1320 1322 1332
منبع: محاسبات تحقیق
همانطور که از جدول 0 مشخص میباشد آموزش و پارورش شاهر تهاران در طای ایان
سال ها بیشترین هزینه را روی آموزش پایه صرف کرده و دوره ابتدایی بیشاترین هزیناه را باه
خود اختصاص داده است.
تحلیل هزینه های آموزشی مناطق آموزش و پرورش شهر تهران
491
جدول 9 : میانگین افزایش هزینه سرانه مناطق آموزش و پرورش شهر تهران به قیمت جاری
و ثابت از سال 89 تا 80
درصد تغییرات
4980
4989
هزینه سرانه
دوره
٪3/22
2320
122
قیمت جاری
ابتدایی
٪1/31
121
321
قیمت ثابت
٪1/11
3122
112
قیمت جاری
راهنمایی
٪1/02
110
312
قیمت ثابت
٪3/32
1331
1111
قیمت جاری
متوسطه نظری
٪1/13
111
111
قیمت ثابت
٪1/11
1103
1111
قیمت جاری
متوسطه فنی و حرفهای
٪2/31
1111
002
قیمت ثابت
٪1/21
1111
1311
قیمت جاری
متوسطه کار و دانش
٪2/00
1311
131
قیمت ثابت
٪2/21
1113
131
قیمت جاری
پیش دانشگاهی
٪1/13
310
310
قیمت ثابت
منبع: محاسبات تحقیق
همانطور که در جدول ) 1( مشاهده می شود هزینه ها به قیمت ثابت نسابت باه قیمات
جاری افزایش چشمگیری نداشتهاند و این امر نشاندهنده این است که افزایش هزینه ها ناشای
از تورم بوده است.
تحلیل استنباطی
بهمنظور برآورد تابع هزینه ساده از روش رگرسیون چندگانه همزمان استفاده شاده اسات
که در آن هزینه های کل بهعنوان متغیر وابسته و تعاداد داناش آماوزان باه تفکیاک دوره هاای
تحصیلی بهعنوان متغیر مستقل وارد معادله رگرسیونی شدند. نتایج تحلیال رگرسایون نشاان
می دهد که تعداد دانش آموزان کلیه دوره ها بهطور معنادار و مثبت واریانز هزینه های آموزشی
را تحت تأثیر قرار میدهد. در مجموع متغیرهای مستقل )تعداد دانش آماوزان مقااطع مختلاف(
همانگونه که ضریب تعیین R2 نشان میدهد که حدود 30 درصد از تغییرات متغیر وابساته را
توضیح میدهند که از توان پیشبینی قابل توجه متغیرها حکایت دارد؛ بهعبارت دیگر تنهاا 1
درصد تغییرات هزینه های آموزشی آموزش و پرورش تحت تأثیر دیگر عوامل میباشد که البتاه
دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی / دوره چهارم/ شماره 8 / پاییز و زمستان 4901
499
سهم اندکی می باشد. مقدار F نشان میدهاد کاه تعاداد داناش آماوزان )متغیار مساتقل( اثار
معناداری بر متغییر وابسته دارد ) P<0/05 .)
جدول 8: تابع هزینه های آموزشی * آموزش و پرورش شهر تهران
نام متغیر ضریب آماره
t
ضریب
استاندارد شده
سطح
معناداری
1/111 1/313 1/111 1131000/ عرض از مبدا 131
1/111 1/110 11/331 310/ دانش آموزان ابتدایی 313
1/132 1/110 13/133 310/ دانش آموزان راهنمایی 011
1/233 1/331 1/111 311/ دانش آموزان متوسطه 110
1/233 1/121 1/311 211/ دانش آموزان کار و دانش 131
1/113 1/111 0/111 111/ دانش آموزان هنرستان 111
1/113 110/ دانش آموزان پیش دانشگاهی 211
R21/30
F111/033
* در اینجا منظور هزینه های کل آموزشی میباشد. ** 0/005 α=
در قسمت بعد هزینه سرانه دانش آموزان بهعنوان متغیار وابساته و تعاداد داناش آماوزان
به عنوان متغیر مستقل وارد معادله رگرسیونی شدند، البته در این بخش از تابع نوع دوم که تابع
هزینه معادله دوم می باشد استفاده شده است. هماان طاور کاه در جادول شاماره 3 ملاحظاه
می گردد در سطح معناداری ) P<0/05 ( تعداد دانش آموزان )متغیر مستقل( بهصاورت معنااداری
متغیر وابسته )هزینه های آموزشی( را تحت تأثیر قرار می دهد. در ایان بررسای معادلاه نشاان
می دهد که تعداد دانش آموزان هزینه سرانه را تا سطح خاصی از فعالیت )تعداد داناش آماوزان(
به طور منفی تحت تأثیر قرار میدهند، بهصورتیکه با اضافه شدن یک موز به تعداد دانش آموزان
کل سبب میشود که هزینه سرانه دانشآموز کاهش پیدا کند. در مجموع تعداد داناش آماوران
حدود 21 درصد از تغییرات متغر وابسته را تبیین میکنند که از توان پیشبینی نسابتاً کمای
برخوردار است. یعنی 21 درصد از تغییرات هزینه ها تحت تأثیر تعداد داناش آماوزان اسات کاه
سهم قابلتوجهی نمیباشد.
تحلیل هزینه های آموزشی مناطق آموزش و پرورش شهر تهران
499
جدول 0: تابع هزینه سرانه )هزینه متوسط( آموزشی دانش آموزان* شهر تهران
نام متغیر ضریب آماره
t
ضریب استاندارد
شده
سطح معناداری**
1/111 31/231 121/ عرض از مبدا 311
- -3/131 1/ کل دانش آموزان 121
-1/311
1/113
کل دانش آموزان به
توان 2
-1 E 1/011 1/11
1/113 1/111
R21/211
F1/123 11/313
*منظور دانش آموزان معولی میباشد. ** =0/05 α
در قسمت بعد هزینه سرانه دانش آموزان بهعنوان متغیر وابسته و تعداد دانش آموزان معیار
شده بهعنوان متغیر مستقل وارد معادله رگرسیونی شدند، البته در این بخش از تاابع ناوع دوم
که تابع هزینه معادله دوم میباشد استفاده شده است. همانطور کاه در جادول 11 ملاحظاه
میگردد در سطح معناداری ) P<0/05 ( تعداد دانش آماوزان معیاار باه صاورت معنااداری متغیار
وابسته )هزینه های آموزشی( را تحت تأثیر قرار میدهد. در این بررسی معادله نشان میدهد که
تعداد دانش آموزان هزینه سرانه را تا سطح خاصی از فعالیت باه طاور منفای تحات تا أثیر قارار
می دهند، به صورتی که با اضافه شدن یک دانش آموز به تعداد دانش آموزان کل سبب می شود که
هزینه سرانه دانش آموز کاهش پیدا کند. در مجموع تعداد دانش آموران معیار حدود 10 درصاد
از تغییرات متغیر وابسته را تبیین می کنند که از توان پیش بینی نسبتاً کمای برخاوردار اسات.
یعنی 10 درصد از تغییرات هزینه ها تحت تأثیر تعداد دانش آموزان است که سهم قابال تاوجهی
نمی باشد.
جدول 49 : تابع هزینه سرانه )هزینه متوسط( آموزشی دانش آموزان شهر تهران
نام متغیر ضریب آماره
t
ضریب استاندارد
شده
سطح
معناداری*
1/111 23/011 111/ عرض از مبدا 012
- -1/111 1/ کل دانش آموزان معیارشده 121
1/113
کل دانش آموزان معیارشده به
توان 2
-1 E 1/110 3/313
- 1/111 1/111
R21/131 1/101
F1/111 03/101
=0/05* α
دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی / دوره چهارم/ شماره 8 / پاییز و زمستان 4901
499
در قسمت بعد هزینه کل به قیمت ثابت بهعنوان متغیر وابسته و تعداد دانش آموزان معیار
) شده بهعنوان متغیر مستقل در معادله رگرسیون وارد شدند. هماان طاور کاه در جادول ) 11
ملاحظه میگردد تعداد دانش آموزان معیار شده بهطور منفی هزینه های کل آموزشای را تحات
تأثیر قرار میدهند، بهصورتیکه با اضافه شدن یک دانشآموز به تعداد دانش آموزان معیار شده
سبب میشود تا هزینه کل دانش آموزان کاهش پیدا کند. در مجموع تعداد داناش آماوزان کال
معیار شده همانگونه که آماره R2 نشان میدهد حدود 11 درصد از تغییرات متغیر وابساته را
تبیین میکند که از توان پیشبینی نسبتاً بالایی برخوردار است.
جدول 44 : تابع هزینه کل آموزشی * دانش آموزان شهر تهران
نام متغیر ضریب آماره
t
ضریب استاندارد
شده
سطح معناداری *
*
عرض از مبدا 1 E -3/113 3/331 1/111
1/111
-1111/ کل دانش آموزان معیار شده 113
-2/233
1/121
کل دانش آموزان معیار شده به
توان 2
کل دانش آموزان معیار شده به
توان 3
1/111
-1 E -1/331
2/111
3/221
1/111
R2F1/111
13/131
- - 1/111 1/111 2/111
* هزینه آموزشی به میلیون ریال میباشد. * =0/01* α
بحث و نتیجهگیری
سازمان آموزش و پرورش امروزه باه عناوان یکای از بخاش هاای مهام و فر اگیار در هماه
کشورهای جهان، تولیدکننده محصولی مفید و پرمتقاضی است و برای انجام چناین وظیفاه ای
نیاز به منابع و امکانات گسترده ای دارد و از طرفی جوامع با محادودیت مناابع خصوصااً مناابع
مالی مواجه هستند به هماین دلیال علای رهام اهمیات آماوزش، در زمیناه تصامیم گیاری و
سیاست گذاری و تخصیص منابع، دولت ها ناگزیر هستند که با توجه به بهینه بودن و کارا بودن
آموزش به سرمایه گذاری در این بخش اقدام نمایند. از آن جاکه هر سیاست آموزشی با توجه به
هزینه های آن مورد توجه قرار می گیرد، هزینه ها نقش بسیار مهمی در تصمیم گیاری هاا دارناد ،
عامل مهمی در تخصیص منابع کمیاب برای نیازهای نامحدود در جامعاه باه شامار مای آیناد.
تحلیل هزینه های آموزشی مناطق آموزش و پرورش شهر تهران
498
شناخت دقیق هزینه ها کمک می کند تا تصمیم های بهتری اتخاذ گردد و اقدامات مناساب تاری
صورت پذیرد. با تحلیل هزینه می توان آثار هزینه ای یک سیاسات آموزشای را مشاخص کارد،
امکان پذیری یک اصلاح آموزشی را از بعد مالی ارزیابی نماود و از چگاونگی اساتفاده از مناابع
جاری و گذشته اطلاعاتی به دست آورد. مطالعات هزینه می تواند در تصمیم سازی، برنامه ریزی و
نظارت در آموزش سهم قابل ملاحظه داشته باشد.
در این تحقیق ابتدا به شناخت و بررسای روناد وضاعیت ساتانده هاای آموزشای )تعاداد
دانش آموزان به تفکیک مقاطع و دوره های مختلف تحصیلی( در منااطق ناوزده گاناه آماوزش و
پرورش شهر تهران طی سال های 1313 تا 1313 پرداخته شد. سپز روند سااختار مخاارج و
هزینه های صرف شده )هزینه های کل( در دو وضعیت به قیمت جااری و ثابات )حاذف عامال
تورم( در سال های مورد مطالعه، بررسی و تحلیل شده است. تعیین هزینه های آموزشی یکای از
کاربردهای اولیه مشترک در مورد تحلیال هاای هزیناه در آماوزش اسات. در پاژوهش حاضار
هزینه های جاری به عنوان هزینه های کل در نظر گرفته شده اند و از هزینه های عمرانی به علال
عدم وجود در بیشتر مناطق آموزشی و یا صافر باودن آنهاا در طای ساال هاای ماورد بررسای
چشم پوشی شده است. همچنین در پژوهش حاضر در بررسای سااختار مخاارج هزیناه سارانه
دانش آموزان مورد بررسی قرار گرفته است.
مسأله مهمی که در بررسی هزینه سرانه دانش آموزان وجود دارد، این است که هزینه هاای
آموزشی با توجه به مقاطع و دوره های تحصیلی مختلف تفاوت دارد. بارای رفاع ایان مشاکل از
یکسان سازی دانش آموزان استفاده شده و با استفاده از ضریب مشخصی برای هر مقطاع و دوره
تحصیلی، دانش آموزان معیار آموزش و پرورش محاسبه شده اند.
در جهت انجام تحلیل هزینه در واحد آموزشای از ابازار تاابع هزیناه اساتفاده مای شاود.
به منظور برآورد تابع هزینه دانش آموزان از روش رگرسیون ساده و چندگانه استفاده شده است.
در تحقیق حاضر نیز بهمنظور محاسبه تابع هزینه که با هدف بررسی رابطاه باین هزیناه هاای
آموزشی و ستانده های آموزشی انجام شده است از هزینه های کل و هزینه های سرانه بهعناوان
متغیر وابسته و تعداد دانش آموزان بهعنوان متغیر مستقل استفاده شده است.
در ارتباط با این سؤال که تعداد و ترکیب دانش آماوزان منااطق آماوزش و پارورش شاهر
تهران چگونه می باشد، نتایج پژوهش نشان داد که تعداد کل دانش آموزان نسبت به سال 1313
1 درصاد / در تمامی مقاطع کاهش داشته است. میانگین نرخ دانش آموزان بهطورکلی حدود 21
1(، دوره متوساطه / کاهش نشان می دهد. که میانگین تعداد دانش آموزان در دوره ابتادایی ) 11
دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی / دوره چهارم/ شماره 8 / پاییز و زمستان 4901
490
1( و / 1(، دوره متوساطه کاار و داناش ) 12 / 1(، دوره متوسطه فنی و حرفهای ) 13 / نظری ) 31
1 درصد کاهش داشته است. / دوره پیشدانشگاهی معادل 11
در ارتباط با سؤال دوم آیا روند هزینه آموزشای منااطق آماوزش و پاژوهش شاهر تهاران
افزایشی میباشد، نتایج پژوهش نشان داد که کل هزینه های آماوزش اختصااص داده شاده در
آموزش و پرورش شهر تهران ، به قیمت ثابت و جاری حاکی از این امر است که روند هزینه ها به
3 برابر ( برخوردار بوده اسات، در حاالی کاه / قیمت جاری از افزایش قابلملاحظه ای )حدود 11
روند هزینهها به قیمت ثابت نشان می دهد که روند افزایش هزینه ها نسبت باه قیمات جااری
1 برابر شده / بسیار کندتر بوده است و هزینه ها به قیمت ثابت نسبت به سال 1313 حدود 11
است و این امر نشان می دهد بخش اصلی افزایش هزینه ها ناشی از تورم بوده است.
مطالعه روند هزینه های سرانه نیز چه با قیمت جاری چه باا قیمات ثابات نشاان دهناد ۀ
افزایش در این هزینه ها بوده است. بهگونه ایکه هزینه سرانه دانش آموزان باه قیمات جااری از
111 . هزار ریال در سال 1313 به 3113 هزار ریال در ساال 1313 افازایش داشاته اسات .
محاسبه هزینه سرانه به قیمت ثابت نیز نشان می دهند که این هزینه در این ساال هاا از 331
هزار ریال در سال 1313 به 010 هزار ریال در ساال 1313 افازایش داشاته اسات. میاانگین
متوسط هزینه های سرانه کل به قیمت ثابت در طی این سالها حدود 130 هزار ریال می باشد.
بهطور کلی یافتهها نشان می دهند که آموزش و پرورش طی سالهای 1313 تا 1313 بهطور
متوسط و به قیمت جاری برای هر دانش آموز معیار شده 1111 هزار ریال و به قیمت ثابت برای
هر دانش آموز معیار شده 111 هزار ریال هزینه متحمل شده است.
هزینه های سرانه به تفکیک مقاطع نیز در طی این سال ها در اکثر مقااطع روناد افازایش
داشته است. هزینه های سرانه دوره ابتدایی به قیمت جاری در طی ایان ساال هاا از 122 هازار
ریال به 2320 هزار ریال رسیده و هزینه های سرانه این دوره به قیمت ثابت نیز از 321 هزار
ریال در سال 1313 به 121 هزار ریال در سال 1313 رسیده است.
هزینه های سرانه دوره راهنمایی به قیمت جاری در طی این سال ها از 112 هزار ریال باه
3122 هزار ریال رسیده و هزینه های سرانه این دوره به قیمت ثابت نیز از 312 هزار ریاال در
سال 1313 به 110 هزار ریال در سال 1313 رسیده است.
هزینه های سرانه دوره متوسطه نظری به قیمت جاری در طی این سالهاا از 1111 هازار
ریال به 1331 هزار ریال رسیده و هزینه های سرانه این دوره به قیمت ثابت نیز از 111 هزار
ریال در سال 1313 به 111 هزار ریال در سال 1313 رسیده است.
تحلیل هزینه های آموزشی مناطق آموزش و پرورش شهر تهران
449
هزینه های سرانه دوره متوسطه فنی و حرفه ای به قیمت جااری در طای ایان ساال هاا از
1111 هزار ریال به 1103 هزار ریال رسیده و هزینه های سرانه این دوره به قیمت ثابت نیز از
002 هزار ریال در سال 1313 به 1111 هزار ریال در سال 1313 رسیده است.
هزینه های سرانه دوره متوسطه کار و دانش به قیمت جاری در طی ساال هاای 1313 تاا
1313 از 1311 هزار ریال به 1111 هزار ریال رسیده و هزینه های سرانه این دوره به قیمات
ثابت نیز از 131 هزار ریال در سال 1313 به 1311 هزار ریال در سال 1313 رسیده است.
هزینه های سرانه دوره پیشدانشگاهی به قیمت جاری در طی سالهای 1313 تا 1313 از
131 هزار ریال به 1113 هزار ریال رسیده و هزینه های سرانه این دوره به قیمت ثابت نیاز از
310 هزار ریال در سال 1313 به 310 هزار ریال در سال 1313 رسیده است. نتایج بهدسات
آمده از این سؤال پژوهشی با نتایج بهدسات آماده باا پاژوهش هاای خشاوعی ) 1311 (، ولای
بیگی) 1311 (، رباط جزی ) 1311 (، تسانگ ) 1331 ( همراه میباشد. نتایج این پژوهشها نیاز
افزایش در هزینه های آموزشی را نشان می دهند.
در ارتباط با این سوال که وضعیت ستانده های آموزشی )میزان قبولی، ماردودی، معادل(
مناطق آموزشی و پرورش شهر تهران چگونه است؟ نتایج پژوهش نشان داد کاه میازان قباولی
به طورکلی در اکثریت مقاطع بهباود داشاته اسات. بیشاترین میازان قباولی مرباوط باه دوره
"ابتدایی" و کمترین مربوط به دوره "کارودانش" می باشد. بهطور کلای میازان درصاد افازایش
1 درصاد، دوره / قبولی طی این سال هاا در دوره ابتادایی معاادل 1 درصاد، دوره راهنماایی 12
10 درصاد، دوره متوساطه کاار و / 1 درصد، دوره متوسطه فنی و حرفهای 1 / متوسطه نظری 13
1 درصد بوده است. / 1 درصد و دوره پیشدانشگاهی معادل 12 / دانش 2
میزان مردودی بهطور کلی در اکثریت مقاطع رو به کاهش بوده است. میانگین بیشاترین
میزان مردودی مربوط به دوره "متوسطه نظاری " و کمتارین میازان ماردودی مرباوط باه دوره
1 بوده است. بهطور کلی میزان درصد کاهش مردودیها طی ایان ساال هاا در / "ابتدایی" با 13
1 درصاد، دوره متوساطه نظاری، دوره / 1 درصاد، دوره راهنماایی 01 / دوره ابتدایی معاادل 32
1 و دوره پایش دانشا گاهی / 1 درصد، دوره متوسطه کار و دانش 31 / متوسطه فنی و حرفهای 01
1درصد بوده است. / معادل 11
معدل دانش آموزان در مقااطع و دوره هاای مختلاف نشاان مای دهاد کاه میازان معادل
دانش آموزان رو به بهبود داشته و افزایش یافته است. میانگین بالاترین معدل مرباوط باه دوره
"ابتدایی" و میانگین پایینترین معدل مربوط به دوره "متوسطه کار و دانش" می باشد. بهطاور
1/ کلی میزان درصد افزایش معدل دانش آموزان طی این ساال هاا در دوره ابتادایی حادود 12
دوفصلنامه مطالعات برنامه ریزی آموزشی / دوره چهارم/ شماره 8 / پاییز و زمستان 4901
444
1 درصاد، دوره متوساطه فنای و / 1 درصد، دوره متوسطه نظری 11 / درصد، دوره راهنمایی 11
1 درصاد و دوره پایش دانشاگاهی حادود / 1 درصد، دوره متوسطه کار و داناش 12 / حرفهای 11
1/12 درصد بوده است.
در ارتباط با این سؤال که رابطه بین ستانده های آموزشی و هزینه هاای آموزشای منااطق
آموزش و پرورش شهر تهران چگونه است؟ بررسی تابع هزینه و نتایج تحلیل رگرسایون نشاان
داد که تعداد دانش آموزان کلیه مقاطع بهطور معنادار و مثبت واریانز هزینه های کل آموزشای
را تحت تأثیر قرار می دهد. در مجموع متغیر های مستقل )تعداد دانش آموزان مقاطع و دوره هاای
مختلف ( همان گونه که ضریب تعیین R2 نشان می دهد که حدود 30 درصد از تغییرات متغیر
وابسته را توضیح می دهند که از توان پیش بینی قابل توجه متغیرهاا حکایات دارد. در بررسای
تابع هزینه متوسط بین هزینه سرانه و تعداد دانش آموزان، یافته ها نشاان مای دهاد کاه تعاداد
دانش آموزان هزینه سرانه را تا سطح خاصی از فعالیت )تعداد دانش آموزان( بهطور منفی تحات
تأثیر قرار می دهند، بهصورتیکه با اضافه شدن یک دانش آموز به تعداد دانش آموزان کل سابب
می شود که هزینه سرانه دانش آموز کاهش پیدا کند.
لازم به تذکر است که در برآورد توابع هزینه و در تحلیال هاای خاود ابتادا داناش آماوزان
دوره های مختلف تحصیلی را به همراه هزینه کل و هزینه سرانه بهعنوان متغیرهای اصالی وارد
معادله رگرسیونی شده اند. در ادامه بهمنظور اطمینان از نتایج به برآورد تابع هزینه با استفاده از
دانش آموزان معیارشده آموزش و پرورش شهر تهران پرداخته و تأثیر تعداد دانشآموز معیارشده
را نیز با هزینه های کل و هزینه سرانه محاسبه شده است.
توابع هزینه در هر دو مورد نتایجی نزدیک و مشابه را ارائه داده اناد، با هطاوری کاه تعاداد
دانش آموزان )هم دانش آموزان معمولی و هم دانش آموزان معیارشده( اثار معناادار و مثبتای بار
هزینه های کل آموزش و پرورش نشان می دهند. به این معنی که بخاش اعظام هزیناه ای کال
تحت تأثیر تعداد دانش آموزان می باشد.
نتایج توابع هزینه با همین تعداد دانش آموز )چه دانش آموزان معمولی و چه دانش آماوزان
معیارشده( در مورد هزینه های سرانه نشان می دهد که این اثار معناادار ولای منفای باوده، باه
گونه ای که با افزایش تعداد دانش آموزان تا سطح مشخصی، هزینه سرانه در ابتدا کاهش یافته و
بعد با اضافه شدن یک دانش آموز به این سطح هزینه های سرانه روبه افزایش می گذارد و تاابع
هزینه دانش آموزان معمولی و دانش آموزان معیارشده مشابه هم و بهصورت U شکل مای باشاد.
نتایج بهدست آمده از این سؤال پژوهشی با نتایج بهدسات آماده از پاژوهش هاای ولای بیگای
1311 (، رباط جزی ) 1311 (، کریدی و همکاران ) 2112 ( همراه می باشد. نتایج پژوهش های (
تحلیل هزینه های آموزشی مناطق آموزش و پرورش شهر تهران
449
مزبور نشان داد که با افزایش تعداد دانش آموزان یا دانشجویان هزینه متوسط تا حد مشخصی از
فعالیت کاهش پیدا می کند، سپز با افزایش تعداد تابع هزینه افزایش می یاباد و تاابع هزیناه
متوسط در آنها بهصورت U شکل می باشد.
با توجه به نتایج بهدسات آماده پیشانهاد مای شاود مطالعاات هزیناه ای سارانه و ساایر
شاخص های هزینه ای را باید بهصورت دوره ای و سری زمانی برای ساایر واحادهای آموزشای )و
حتی آموزش عالی( انجام داد تا بررسی و نظارت بر تخصیص و کاربرد منابع در آموزش بهتار و
دقیقتر انجام شود. همچنین با توجه به کمبود شدید اطلاعات و داده های مورد نیاز پژوهش که
در رابطه با تحلیل هزینه و مباحث مالی در سازمان آموزش و پرورش وجود داشت، وجود یاک
پایگاه اطلاعاتی در سازمان آموزش و پرورش که اطلاعات و داده های باه روز و منساجمی را در
اختیار محققان قرار دهد، مورد نیاز بوده و ضرورت دارد، لذا پیشنهاد می شاود باناک اطلاعااتی
مناسبی در این سازمان ایجاد شود.